Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида 2023 йил26 апрелдаги 833-сонли Қонуний мазмун моҳияти тўғрисида.

2023 йил 26 апрель куни Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужатларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги
833-сонли қонун қабул қилинди.

Мазкур қонунга асосан Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишлари юритиш тўғрисидаги кодексининг айрим моддларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритилди.  

Кодекснинг 11-моддасида Суднинг фаол иштироки деб янги таҳрирда баён этилиши белгиланди. Унга кўра, маъмурий суд ишларини юритиш суднинг фаол иштироки асосида амалга оширилади. Суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришлари, аризалари, илтимосномалари, улар томонидан тақдим этилган далиллар ва ишнинг бошқа материаллари билан чекланмасдан маъмурий ишнинг тўғри ҳал қилиниши учун аҳамиятга эга бўлган барча ҳақиқий ҳолатларни ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона текширади.

Суд ўз ташаббуси ёки ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосномаси бўйича қўшимча далиллар тўплайди, шунингдек маъмурий суд ишларини юритиш вазифаларини ҳал қилишга қаратилган бошқа ҳаракатларни бажаради. Ишда иштирок этувчи шахслар ишнинг ҳақиқий ҳолатларини текширишда ва далилларни тўплашда судга кўмаклашиши шартлиги белгиланди.

Фарғона туманлараро маъмурий

судининг судьяси                                                                               Э.Ортиқов

Бош қомусимизда инсон қадри улуғланади.

Бизга маълумки, 30.04.2023 йил куни ўтказилган умумхалқ референдуми якунлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Конституцияси янги таҳрирда қабул қилиниб, 2023 йил 1 май кунидан қонуний кучига кирди.  

      Конституцияда инсон ҳуқуқларига оид 10 та энг муҳим кафолат белгилаб қўйилди.

        Конституцияда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари ҳар кимга туғилганидан бошлаб тегишли бўлиши, инсоннинг шаъни
ва қадр-қиммати дахлсиз эканини, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари бевосита амал қилиши ҳамда қонунларнинг, давлат органлари
ва уларнинг мансабдор шахслари фаолиятининг моҳияти ва мазмунини белгилаши, шунингдек, ҳеч кимга унинг розилигисиз қонунчиликда белгиланмаган мажбурият юклатилиши мумкин эмаслиги, инсонга нисбатан қўлланиладиган ҳуқуқий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва қонунларда назарда тутилган мақсадларга эришиш учун етарли бўлиши, ҳар ким ўз шахсига доир маълумотларнинг ҳимоя қилиниши ҳуқуқига, шунингдек нотўғри маълумотларнинг тузатилишини, ўзи тўғрисида қонунга хилоф йўл билан тўпланган ёки ҳуқуқий асосларга эга бўлмай қолган маълумотларнинг йўқ қилинишини талаб қилиш ҳуқуқига эга эканлиги, ҳар ким мамлакат бўйлаб эркин ҳаракатланиши, турар ва яшаш жойини танлаш ҳуқуқига эга эканлиги, ҳар ким уй-жой дахлсизлиги ҳуқуқига эга экани, ҳар ким ўз ҳуқуқ
ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилишга ҳақлилиги, шахснинг судланганлиги ва бундан келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатлар унинг қариндошлари ҳуқуқларини чеклаш учун асос бўлиши мумкин эмаслиги, инсон шаъни ва қадр-қиммати дахлсизлиги ҳуқуқига эга эканлиги белгилаб қўйилди.

            Асосий қонунимиздаги юқоридаги талабларнинг белгиланиши инсон манфаатини ҳар нарсадан устун қўйилганидан далолат беради.

            Фарғона туманлараро маъмурий

           судининг судьяси                                                        Э.Ортиқов

Иш материалларини судга тааллуқлилигига кўра маъмурий суддан бошқа судга ўтказиш.

2023 йил 26 апрель куни Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужатларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги
833-сонли қонунига кўра, Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд ишлари юритиш тўғрисидаги кодексининг айрим моддларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритилди.

 Кодекс 273-модда билан тўлдирилиб, талаб судга тааллуқлилик қоидалари бузилган ҳолда маъмурий судга тақдим этилган бўлса, ариза (шикоят) тааллуқлилигига кўра фуқаролик ишлари бўйича судга ёки иқтисодий судга кўриб чиқиш учун ўтказилади.

Агар ариза (шикоят) судга тааллуқлилик қоидаларини бузган ҳолда иш юритишга қабул қилинганлиги ишни кўриб чиқиш чоғида аниқланса, маъмурий суд иш материалларини судга тааллуқлилигига кўра фуқаролик ишлари бўйича судга ёки иқтисодий судга кўриб чиқиш учун ўтказиш ва маъмурий суд ишини юритишни тугатиш тўғрисида ажрим чиқирилиши, аризани (шикоятни), иш материалларини маъмурий суддан судга тааллуқлилигига кўра бошқа судга ўтказиш тўғрисидаги ажрим устидан шикоят қилиниши (протест келтирилиши) мумкинлиги белгиланди.

Маъмурий суддан тааллуқлилигига кўра бошқа судга ўтказилган ариза (шикоят), иш материаллари ўзига ўтказилган суд томонидан қабул қилиб олиниши  кераклиги, Ўзбекистон Республикасида судлар ўртасида судга тааллуқлилик тўғрисидаги низоларга йўл қўйилмаслиги белгиланди. Бу ўз навбатида, инсон қадрини улуғлашдан иборат эканидан далолат беради.

Фарғона туманлараро маъмурий

судининг судьяси                                                                               Э.Ортиқов

Глобаллашув жараёнида хотин-қизларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизими самарадорлигини оширишнинг инновацион омиллари.

Жаҳонда рўй бераётган глобаллашув жараёнида хотин-қизларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизими самарадорлигини о ширишнинг инновацион омиллари тадқиқи долзарб мавзулар сирасига киради. Чунки, гендер тенгликни таъминлаш, хотин-қизларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларнинг ижтимоий ҳимоясини таъминлаш масалалари бутун дунёда ўз долзарблигини йўқотмаган. Гендер тенгликка эришиш ва аёллар салоҳиятини рўёбга чиқариш фуқаролик жамияти ҳаётининг барча жабҳаларида барқарор тараққиётга эришиш учун асосий пойдевор яратиб беради. Мазкур йуналишдаги самарали сиёсат умр кўриш давомийлиги, таълим сифати, бандлик ва умуман ривожланишнинг белгиланган кўрсаткичларига эришишга кўмаклашади. Айнан шу сабабли Ўзбекистонда бу масалалар давлатимизнинг доимий диққат марказидадир.

Бугун Ўзбекистон халқининг, жумладан, хотин-қизларнинг ижтимоий фаоллиги, фидокорона меҳнати, мақсад сари интилишдаги маънавий тайёргарлиги, саъи ҳаракатлари билан Ўзбекистон Республикаси ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий тараққиётнинг барча жабҳаларида ишонч билан олдинга бораётир. Айни пайтда жаҳон ҳамжамияти  ижтимоий тараққиётининг нақадар жадал суратларда рўй бераётгани  хотин-қизларнинг ижтимоий фаоллиги тўғрисидаги тасаввурлар ҳозирги даврга хос бўлган ижтимоий эҳтиёжлар трансформацияси билан ҳам маълум даражада боғлиқдир. Мирзиёев Шавкат Миромонович Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги нутқида таъкидлаганидек, “биз учун гендер тенглик сиёсати устувор масалага айланди. Хотин-қизларнинг давлат бошқарувидаги ўрни тобора кучаймоқда. Янги Парламентимизда аёл депутатлар сони икки баробарга кўпайди”. Шунингдек, давлатимиз иқтисодий, ижтимоий сиёсий, маданий ҳаётининг барча жабҳаларидаги ютуқларимизни хотин-қизлар иштирокисиз тасаввур қилиш мумкин эмас.

Ватанимизда олиб борилаётган гендер сиёсати тўғрисида, жумладан,  Ўзбекистон Сенатининг раиси Т.К. Нарбаеванинг «Ўзбекистонда хотин-қизларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизими самарадорлигини оширишнинг инновацион модели» мавзуидаги диссертацияси мазмунидан ҳам чуқур илмий тадқиқ қилинган. Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси Сенати раиси Т.Норбоева таъкидлаганидек, “Аёл табиатан ўчоқнинг қўриқчиси ҳисобланади. У жавобгарлик туйғусига асосланиб, оила фаровонлиги ҳақида қайғуриб, эҳтиёткорлик билан қарор қабул қилади. У Ўз жонини ўзи қиладиган нарсага бағишлайди. Аёл тинчлик, тартиб, барқарорликни қадрлайди. Ижтимоий муаммоларни нисбатан сезгирроқ ҳис қилади. Глобал сиёсат мослашувчанлик ва дипломатияни, сабр-тоқат ва муросага келишга тайёрликни талаб қилади. Бу фазилатларнинг барчаси эркакларга қараганда аёлларга хосдир. Аёллар ҳақиқий ҳаётга яхшироқ мослашган. Улар аниқ мақсадларни қўядилар ва натижага эришадилар. Бу баъзан уларга эркак ҳамкасбларига қараганда устунликни беради”

Беш муҳим ташаббус хотин-қизларни ижтимоий муҳофаза қилиш ва уларни фаоллаштиришнинг самарали йўли эканлиги жадал ривожланаётган Ўзбекистон инновацион моделининг таркибий қисми эканлиги аниқ.

Фуқароларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг субсидиар, яъни муҳтож инсонларнинг фақат моддий эҳтиёжини қондиришга қаратилган сиёсатдан эҳтиёжманд аҳоли қатлами вакилларини ўз иқтидори, истеъдоди ва қизиқишларини рўёбга чиқаришга кўмаклашувчи тўлақонли ижтимоий қўллаб-қувватлаш сиёсатига ўтказилганлиги янги Ўзбекистон ижтимоий инновацион моделининг муҳим жиҳатидир.

Камбағалликдан чиқариш бўйича амалга оширилаётган давлат сиёсатида бирламчи бўғинда аёлларни мазкур ҳолатдан чиқаришга интилиш моҳият эътиборига кўра бутун халқни фаровонликка эришиш ҳаракатининг ўзига хос драйвери эканлиги барчага аён.

Республикамизда хотин-қизларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизимининг устувор йўналишлари аниқланиб, ушбу йўналишларни инновацион ривожлантириш орқали уларни ижтимоий ҳимоя қилиш самарадорлигини ошириш илмий концепцияси оғишмай ҳаётга татбиқ этилмоқда.

мамлакатда гендер тенгликни таъминлаш хотин-қизларни ижтимоий ҳимоялаш ва уларни ижтимоий фаоллаштириш, хотин-қизлар ҳуқуқий маданиятини ошириш уларга нисбатан тазйиқ ва зўравонликнинг олдини олишнинг асосий омили эканлиги, уни такомиллаштириш, хотин-қизларнинг оғир ижтимоий аҳволга тушиб қолиш муаммоларини мунтазам социологик тадқиқ қилиб бориш, хотин-қизларни ижтимоий ҳимоя қилиш тизими самарадорлигини ошириш бевосита узлуксизлигини таъминловчи соҳалар инновация контекстида асосида олиб борилиши лозимлиги жамият олдида турган бугунги куннинг устувор вазифаларидан биридир.

Янгиланаётган Ўзбекистонда давлат тузилмаларининг хотин-қизларни ҳимоя қилиш жараёнларига хотин қизларни ижтимоий ҳимоя қилишдаги инновацион моделнинг имманент хусусиятлариини ҳисобга олган ҳолда инновацион усулларини жорий қилиш йўлга қўйилса, бизнинг назаримизда мақсадга мувофиқ бўлади.

Гендер тенгликни таъминлашда фойдаланиладиган инновацион технологиялар хотин-қизлар ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш контекстида Ўзбекистонда бу соҳада олиб борилаётган ишлар мисолида илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш тегишли ташкилотлар фаолиятида тизимли тус олиши зарур.

Зўравонликнинг мазмун-моҳияти, турлари ва олдини олишнинг ҳуқуқий асослари, оилавий зўравонликнинг келиб чиқиш сабаблари ва уни бартараф этишнинг инновацион механизмлари, шунингдек, хотин-қизлар ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, уларга нисбатан ўтказилаётган тазйиқ ва зўравонликларнинг олдини олиш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш, Ўзбекистон ижтимоий, ҳуқуқий фанларининг доимий равишда қилиниб борилиши шарт бўлган соҳаларга айланса, ечими кутилаётган муаммоларни ҳал қилиш анча осонлашиши мумкин.

Ижтимоий ҳимоя самарадорлигини ошириш мамлакатимизда хотин-қизларни оғир ижтимоий аҳволдан чиқаришнинг ҳал қилувчи омиллардан биридир. Унинг ҳуқуқий асослари ва юртимизда хотин-қизларни ижтимоий-маънавий қўллаб-қувватлаш, таълим ва тарбия уйғунлиги – хотин-қизларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг асосий воситалари ҳисобланади. Оила институти ва оилавий қадриятларни мустаҳкамлашнинг хотин-қизлар ижтимоий ҳимоя қилиш тизими муаммоларини бартараф этиш ва истиқболдаги самарадорлигини ошириш йўллари янги ёндашувлар билан бойитилиб бормоқда.

Аниқ мақсадга йўналтирилган гендер сиёсати натижасида янгиланаётган Ўзбекистонда хотин-қизлар мавқеи кундан-кунга яхшиланиб бормоқда. Олий мажлис ва маҳаллий кенгашлар таркибида аёллар 30 фоизни ташкил қилаётгани, раҳбарлар, тадбиркорлар орасида уларнинг сони ва фаолликлари ортаётгани давлатимизда олиб борилаётган гендер сиёсати нақадар тўғрилигидан далолат беради. 

Мазкур масаланинг ижобий ҳал қилиниши Ўзбекистон Республикаси Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси инновацион ривожланиш вазирлиги, “Маънавият ва маърифат” марказлари, ижтимоий ҳимоя соҳа ходимлари ва фаоллари иштирокисиз тасаввур қилиб бўлмайди.

Марғилон туманлараро иқтисодий суди архив мудири Ш.Умурзакова

Суд тизимига “Ягона дарча” тамойили жорий этилди.

Мамлакатимизда давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш, шунингдек фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг одил судловга эришиш даражасини ошириш, республика ижро этувчи ҳокимият органларининг ҳамда маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органларининг, мансабдор шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига мувофиқ фаолият юритишини таъминлаш борасида изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Шу билан бирга Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида мансабдор шахсларнинг қарорлари устидан берилган шикоятларни маъмурий судларда кўриб чиқиш тизимини такомиллаштириш орқали суд назоратининг қўлланилиш соҳасини кенгайтириш, қарори, ҳаракати (ҳаракатсизлиги) қонунга хилоф эмаслигини маъмурий судда исботлаш мажбуриятини уни қабул қилган мансабдор шахснинг зиммасига юклатиш тартибига қатъий риоя этилишини таъминлаш, шунингдек суд ҳужжатларини ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишнинг самарали механизмларини жорий этиш назарда тутилган.

Бундан ташқари даъво аризасини (аризани), шикоятни ёхуд ишни уларни кўриб чиқишга ваколатли бўлган судга ўтказган ҳолда, судлар томонидан даъво аризасини, аризани, шунингдек шикоятни судга тааллуқли бўлмаганлиги сабабли қабул қилишни рад этишни ёки иш бўйича иш юритишни тугатишни тақиқлаш белгиланиши зарурати юзага келмоқда.

Шу сабабли, Ўзбекистон Республикасининг “Давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш бўйича қўшимча чоралар кўрилиши муносабати билан ўзбекистон республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 2023 йил 26 апрелдаги ЎРҚ-833-сон қонуни қабул қилинди.

Қонун билан фуқаро ва тадбиркорлик субъектларининг сарсонгарчилигини олдини олиш, одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш мақсадида суд тизимига “ягона дарча” тамойили жорий этилди. Унга кўра аризаларни маъмурий, иқтисодий судга ёки фуқаролик ишлари бўйича судга тааллуқлилигидан қатъий назар, қабул қилиш ва ваколатли судга юбориш тартиби жорий этилди.

Шу муносабат  билан, ишнинг фуқаролик ишлари бўйича судга ёки иқтисодий судга тааллуқли бўлиши аризани қабул қилишни рад этиш ёки иш юритишни тугатиш учун асос бўла олмайди.

Янги тартибга кўра, ариза (шикоят) судга тааллуқлилик қоидалари бузилган ҳолда маъмурий судга тақдим этилганлиги аниқланса, суд беш кун ичида “ариза (шикоят) тааллуқлилигига кўра фуқаролик ишлари бўйича судга ёки иқтисодий судга кўриб чиқиш учун ўтказиш тўғрисида” ажрим чиқариб, иш материалларини тегишли судга юборади.

Мазкур ажрим нусхаси у чиқарилгандан кейинги кундан кечиктирмасдан МСИЮтКнинг 124-моддасида назарда тутилган тартибда юборилади.

Фуқаролик ишлари бўйича суд ва иқтисодий судга тааллуқли бўлган бир нечта талабларни ўзаро бирлаштирган ҳолда маъмурий судга ариза берилган тақдирда ФПК 27-моддасининг 1-қисмига кўра, ўзаро боғлиқ бўлиб, баъзилари фуқаролик ишлари бўйича судга, баъзилари эса иқтисодий судга тааллуқли бўлган бир нечта талаб бирлаштирилганда, барча талаблар фуқаролик ишлари бўйича судида кўрилиши белгиланганлиги сабабли, бундай аризалар тегишли фуқаролик ишлари бўйича судга ўтказилиши лозим.

Судга ариза талабларининг айримлари маъмурий судга, бошқалари эса фуқаролик ишлари бўйича судга ёки иқтисодий судга тааллуқли ўзаро боғлиқ бўлган бир нечта талаб бирлаштириб берилганда эса, бундай ариза МСИЮтК 134-моддаси биринчи қисмининг 2-бандига асосан қайтарилади.

Башарти, бундай ҳолат ариза иш юритишга қабул қилингандан сўнг аниқланса, суд талабларнинг фуқаролик ишлари бўйича ёки иқтисодий судга тааллуқли бўлган қисмини МСИЮтКнинг 138-моддасига асосан алоҳида иш юритишга ажратиб, шу қисмини тааллуқлилигига кўра тегишли судга ўтказиш ва иш юритишни тугатиш тўғрисида ажрим чиқариши зарур.

Ариза (шикоят) бўйича иш қўзғатилгандан сўнг унинг фуқаролик ишлари бўйича ёки иқтисодий судга тааллуқлилиги аниқланган тақдирда бундай иш тааллуқлилиги бўйича тегишли судга ўтказилиши ва маъмурий иш иш юритишдан тугатилиши лозим бўлади.

Ўз навбатида, судга тааллуқлилигига кўра фуқаролик ишлари бўйича суддан ёки иқтисодий суддан ариза (шикоят) ёки материаллари келиб тушганда судья ариза (шикоят) МСИЮтКнинг 128, 129 ва 130-моддаларида кўрсатилган талабларга мувофиқ эканлигини текширади.

Агар ариза (шикоят) ушбу талабларга мувофиқ эмаслиги аниқланса, судья ариза (шикоят) судга келиб тушган кундан эътиборан беш кундан кечиктирмай “камчиликларни бартараф этиш тўғрисида” ажрим чиқариб, уларни бартараф этиш учун аризачига ўн кундан ошмайдиган муддат белгилайди.

Мазкур ажрим аризачига МСИЮтКнинг 124-моддасида назарда тутилган тартибда юборилади.

Бундай ажрим ишнинг келгусидаги ҳаракатига тўсқинлик қилмаслиги сабабли унинг устидан шикоят келтирилмайди.

Ажримда кўрсатилган муддатда камчиликлар бартараф этилмаган тақдирда, ариза (шикоят) ва унга илова қилинган ҳужжатлар МСИЮтКнинг 134-моддаси биринчи қисмининг 11-бандига асосан қайтарилади.

Ажримда кўрсатилган муддатда камчиликлар бартараф этилган тақдирда, ариза (шикоят) ёки иш материаллари маъмурий суд томонидан МСИЮтКнинг 132-моддасида белгиланган тартибда иш юритишга қабул қилинади.

Жорий этилган “ягона дарча” тамойили давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг самарали ҳимоя қилинишини таъминлашга, маъмурий суд ишларини юритишни халқаро стандартларга мувофиқ такомиллаштиришга ҳамда аҳолининг судларга бўлган ишончини янада оширишга хизмат қилади.

Фарғона туманлараро маъмурий судининг судьяси – Иқроржон Матмусаев.   

Ўзбекистон Республикасининг 2023 йил 26 апрелдаги ЎРҚ–833-сонли Қонуни бўйича “Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисида”ги Кодексига киритилган ўзгартиришлар ҳақида.

Мамлакатимизда давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш, шунингдек фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг одил судловга эришиш даражасини ошириш, республика ижро этувчи ҳокимият органларининг ҳамда маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органларининг, мансабдор шахсларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига мувофиқ фаолият юритишини таъминлаш борасида изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Шу билан бирга Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида мансабдор шахсларнинг қарорлари устидан берилган шикоятларни маъмурий судларда кўриб чиқиш тизимини такомиллаштириш орқали суд назоратининг қўлланилиш соҳасини кенгайтириш, қарори, ҳаракати (ҳаракатсизлиги) қонунга хилоф эмаслигини маъмурий судда исботлаш мажбуриятини уни қабул қилган мансабдор шахснинг зиммасига юклатиш тартибига қатъий риоя этилишини таъминлаш, шунингдек суд ҳужжатларини ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишнинг самарали механизмларини жорий этиш назарда тутилган.

Ҳозирги вақтда маъмурий суд ишларини юритишда аризачи ҳокимият ваколатларига эга бўлган маъмурий органга, унинг мансабдор шахсига — жавобгарга нисбатан тенгсиз ҳолатдадир. Оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар бўйича чиқарилган суд ҳужжатининг давлат органлари ёки мансабдор шахслар томонидан ихтиёрий равишда ижро этилишини таъминлаш устидан самарали назорат механизми ҳам назарда тутилмаган. Бунинг натижасида фуқароларнинг ёки юридик шахсларнинг манфаатларини кўзлаб чиқарилган суд ҳужжатлари кўп ҳолларда давлат органлари ёки мансабдор шахслар томонидан ижро этилмасдан қолмоқда.

Ягона суд амалиётини таъминлаш ҳамда қонунчиликдаги бўшлиқларни бартараф этиш мақсадида ушбу Қонунда жиноят процессида кассация инстанцияси судининг хусусий ажримига, фуқаролик процессида кассация шикоятини (протестини) кўрмасдан қолдиришга, кассация шикояти (протести) бўйича иш юритишни тугатишга доир процессуал қоидалар ҳам назарда тутилган.

Ушбу Қонун давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг самарали ҳимоя қилинишини таъминлашга, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатишга, маъмурий суд ишларини юритишни халқаро стандартларга мувофиқ такомиллаштиришга ҳамда аҳолининг судларга бўлган ишончини янада оширишга хизмат қилади.

Хусусан ушбу Қонун билан бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.

Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодекси, Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 29 августда қабул қилинган «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги 258-II-сонли Қонунига, Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 22 январда қабул қилинган ЎРҚ-460-сонли Қонуни билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 24 январда қабул қилинган ЎРҚ-461-сонли Қонуни билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 25 январда қабул қилинган ЎРҚ-462-сонли Қонуни билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси ва бошқа қонун ҳужжатларига ўзгартиришлар киритилди.

Жумладан, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига киритилган ўзгартиришга кўра, 11-моддада  Суднинг фаол иштироки

Маъмурий суд ишларини юритиш суднинг фаол иштироки асосида амалга оширилади.

Суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришлари, аризалари, илтимосномалари, улар томонидан тақдим этилган далиллар ва ишнинг бошқа материаллари билан чекланмасдан маъмурий ишнинг тўғри ҳал қилиниши учун аҳамиятга эга бўлган барча ҳақиқий ҳолатларни ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона текширади.

Суд ўз ташаббуси ёки ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосномаси бўйича қўшимча далиллар тўплайди, шунингдек маъмурий суд ишларини юритиш вазифаларини ҳал қилишга қаратилган бошқа ҳаракатларни бажаради.

Ишда иштирок этувчи шахслар ишнинг ҳақиқий ҳолатларини текширишда ва далилларни тўплашда судга кўмаклашиши шартлиги белгилаб қўйилди.

Яна бир ўзгаришлардан бири бу, келишув битими тузилиши белгиланди.

Унга кўра, тарафлар маъмурий суд ишларини юритишнинг барча босқичларида ва суд ҳужжатини ижро этиш жараёнида низони келишув битимини тузган ҳолда тўлиқ ҳажмда ёки қисман ҳал этиши мумкин.

Тарафларнинг келишуви ихтиёрийлик, ҳамкорлик ва тенг ҳуқуқлилик принциплари асосида амалга оширилади. Тарафларнинг келишувига фақат жавобгарда маъмурий ихтиёрийлик (дискрецион ваколат) мавжуд бўлганда йўл қўйилади. Тарафларнинг келишуви фақат уларнинг низоли оммавий ҳуқуқий муносабатлар субъекти сифатидаги ҳуқуқ ва мажбуриятларига тааллуқли бўлиши ҳамда тарафларнинг ўзаро ён беришига йўл қўйилган тақдирда амалга оширилиши мумкин.

Келишув битими суд томонидан тасдиқланганидан кейин тузилган деб ҳисобланади. Ушбу Кодекс 27-моддаси биринчи қисмининг 1, 3, 4 ва 5-бандларида назарда тутилган ишлар бўйича, шунингдек учинчи шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига дахлдор бўлган шартларни назарда тутадиган ишлар бўйича келишув битимининг тузилишига йўл қўйилмаслиги белгиланди.

Яна бир ўзгаришлардан бири, маъмурий судларга бериладиган идоравий норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар юзасидан низолашиш тўғрисидаги аризалардан, республика ижро этувчи ҳокимият органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ва улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан низолашиш тўғрисидаги, сайлов комиссияларининг ҳаракатлари (қарорлари) юзасидан низолашиш ҳақидаги, нотариал ҳаракатни содир этишни, фуқаролик ҳолати далолатномаларининг ёзувларини қайд этишни рад этганлик юзасидан низолашиш ёхуд нотариуснинг ёки фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органи мансабдор шахсининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан низолашиш тўғрисидаги, давлат рўйхатидан ўтказишни рад этганлик ёхуд белгиланган муддатда давлат рўйхатидан ўтказишдан бўйин товлаганлик устидан бериладиган, шу жумладан зарарнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги талаблар билан боғлиқ аризалардан (шикоятлардан), маъмурий судларнинг ҳал қилув қарорлари, иш юритишни тугатиш тўғрисидаги, даъвони кўрмасдан қолдириш ҳақидаги, суд жарималарини солиш тўғрисидаги ажримлар устидан бериладиган апелляция ва кассация шикоятларидан, шунингдек маъмурий судлар томонидан ҳужжатларнинг дубликатларини ва кўчирма нусхаларини берганлик учун»;

зарарларнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги аризалар (шикоятлар) бўйича зарарларнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги талаб суммасининг 2 фоизи миқдорида, бироқ БҲМнинг 1 бараваридан кам бўлмаган миқдорда ундирилиши белгиланди.

 Фарғона туманлараро маъмурий суди судья ёрдамчилари Ф.Мамажонова, Ф.Абдубоисова

Архив мудири Д.Абдубаннабова

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 16 январдагиПФ-11-сон Фармонига асосан Янги Ўзбекистон тараққиёти стратегиясидан келиб чиқадиган судлар олдидаги муҳим вазифалар тўғрисида 2023 — 2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси юзасидан

2022 — 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида белгиланган вазифаларга мувофиқ, шунингдек, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судлар фаолияти самарадорлиги ва одил судлов сифатини ошириш мақсадида:

2023 — 2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси тасдиқланди.

Стратегия доирасида қуйидагилар одил судловни таъминлашнинг устувор вазифалари этиб белгиланди:

«Инсон қадри учун» ғояси асосида чинакам адолатли суд тизимини шакллантириш ҳамда унинг фаолиятини халқ манфаати ва инсон қадр-қимматини самарали ҳимоя қилишга йўналтириш;

адолатли суд қарорлари қабул қилинишига эришиш орқали халқнинг, шу жумладан, тадбиркорларнинг суд тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлаш, ҳар бир шахс суд ва судьялар сиймосида ўзининг ишончли ҳимоячисини кўришига эришиш;

фуқаролар ҳамда тадбиркорларга ўз ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судларда ҳимоя қила олиши учун барча имкониятларни яратиш, суд ишларини юритишда тортишув ва тарафларнинг тенглиги тамойилларини тўлақонли рўёбга чиқариш, судларнинг холислигини амалда таъминлашга қаратилган қонунчиликни такомиллаштириш;

судлар фаолиятини тўлиқ рақамлаштириш, сунъий интеллект технологияларини жорий этиш, идоралараро электрон маълумот алмашинувини яхшилаш, суд мажлисларида масофадан туриб иштирок этиш имкониятларини кенгайтириш;

судьяларнинг мустақиллиги ва дахлсизлиги кафолатларини кучайтириш, судга ҳурматсизлик қилиш ва суд ишига аралашиш ҳолатларининг олдини олиш бўйича самарали механизмларни ишлаб чиқиш;

суд қарорларининг қатъий ижросини таъминлаш, бу борада давлат органлари ва маҳаллий ҳокимликларнинг масъулиятини ошириш;

судьялар ва суд ходимларида юксак муомала маданиятини шакллантириш орқали судга мурожаат қилган ҳар бир фуқаро ва тадбиркорда суддан, пировардида эса давлатдан розилик ҳиссини уйғотиш.

Стратегиянинг асосий йўналишлари қуйидагилар хисобланади яъни,

Инсон қадрини улуғлашга қаратилган қонунчиликни такомиллаштириш, жиноят, жиноят-процессуал ва жиноят ижроия қонунчилигини инсонпарварлик тамойиллари асосида такомиллаштириш сиёсатини изчил давом эттириш. «Хабеас корпус» институтини янада ривожлантириш орқали тергов устидан суд назоратини кучайтириш, процессуал қонунчиликда адвокатнинг ваколатларини, шу жумладан далилларни тўплаш ва тақдим этиш ваколатларини кенгайтириш.

Низоларни ҳал этишнинг муқобил усулларидан кенг фойдаланиш. Ярашув институтини қўллаш доирасини янада кенгайтириш. Суд ишлари бўйича айрим тоифадаги низоларни судгача ҳал қилиш механизмларини такомиллаштириш.

Суд иш юритувида тарафларнинг тортишуви ва тенг ҳуқуқлилиги тамойилини амалда таъминлаш учун таъсирчан механизмларни яратиш.

Одил судлов сифатини тубдан оширишда суд иш юритуви самарадорлигини янада ошириш чораларини кўриш.

Юқори суд инстанцияларининг суд қарорларини қайта кўриш фаолиятида рақамли технологиялардан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш.

Аҳоли учун тушунарли ва қулай, шунингдек, қуйи суд хатоларини ўз вақтида тўғрилашга кўмак берувчи механизмларни йўлга қўйиш.

Ҳудудлардаги аҳоли сонидан келиб чиқиб, судьялик штат бирликлари сонини босқичма-босқич ошириб бориш.

Судьяларнинг ихтисослашуви талаб этиладиган тоифадаги низолар бўйича ихтисослаштирилган судьялар корпусини кенгайтириш чораларини кўриш.

Суд ишларини кўришда ягона суд амалиётини таъминлаш учун зарур чораларни кўриш.

Олий суд Пленуми қарорларига шарҳларни тайёрлаш амалиётини йўлга қўйиш, суд ҳокимияти мустақиллиги кафолатларини янада кучайтириш. Судьялар фаолиятига ҳар қандай аралашувларга, шу жумладан, давлат идоралари ва мансабдор шахслар аралашувларига барҳам беришнинг қатъий чораларини кўриш, бундай қилмишлар учун жавобгарликни кескин кучайтириш.

Суд ишларини ҳал этишга аралашганлик учун жавобгарликнинг муқаррарлигини таъминлаш.

Судьялар дахлсизлигини бузиш ҳолатларида бевосита судьялар томонидан ўз вақтида таъсирчан чоралар кўриш имкониятларини кенгайтириш.

Процессуал тартибга риоя қилган ҳолда келиб тушган мурожаатларнинг процессуал қонунчилик асосида кўриб чиқилишини таъминлаш.

Судьяларга одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлмаган ҳар қандай вазифалар юклатилишига йўл қўймаслик чораларини кўриш, илғор хорижий тажриба асосида судларнинг молиявий мустақиллигини тўлиқ таъминлаш чораларини кўриш орқали улар фаолиятини молиялаштириш учун зарур маблағларни судлар томонидан мустақил равишда белгилаш механизмларини жорий этиш.

Судьялар ҳамжамиятини шакллантириш, судьяларни танлаш, лавозимга тайинлаш, ўқитиш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини такомиллаштиришда судьялар ҳамжамияти органларининг ҳуқуқий асосларини белгилаш.

Судьялар олий кенгаши таркибини шакллантиришда судьяларнинг роли ва ўрнини белгилаш мақсадида Судьялар олий кенгаши таркибининг бир қисмини судьялар томонидан сайлаш тартибини жорий этиш.

Судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш тизимини тубдан ислоҳ қилиш, жумладан Судьялар олий мактабининг фаолиятини илғор хорижий тажриба асосида такомиллаштириш, судьялар корпусини шакллантиришда очиқлик ва шаффофлик принципини янада кенгроқ жорий этиш.

Суд жараёнлари ва суд қарорлари юзасидан жамоатчилик орасида тўғри ва холисона фикрни шакллантириш, Олий суд ва қуйи судларнинг жамоатчилик ва ОАВ билан ҳамкорлик қилувчи тузилмаларининг иш фаолиятини танқидий жиҳатдан қайта кўриб чиқиб, шиддат билан ўзгариб бораётган ахборот маконида уларнинг янгича ёндашув ва усуллар асосида фаолият юритишини йўлга қўйиш.

Судлар фаолияти билан боғлиқ турли манбаларда эълон қилинадиган нохолис ва бир томонлама ахборотлар бўйича зудлик билан муносабат билдириш амалиётини йўлга қўйиш. Суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини тўғри ва холисона, қонун талаблари доирасида ёритишни ташкил этиш мақсадида бюджетдан ташқари маблағлар ҳисобидан журналистлар ва блогерлар учун махсус ўқув курсларини ташкил этиш, кенг жамоатчиликда судлар фаолияти бўйича объектив ва холисона фикр-мулоҳазалар ҳамда қарашларни шакллантириш мақсадида медиа режа асосида ОАВ ва ижтимоий тармоқларда турли шакл ва кўринишдаги чиқишларни ташкил этиш кўзда тутилган.

Суд ҳужжатлари ижросини таъминлашда эса суд ҳужжатларини ижро этишнинг самарали механизмларини жорий этиш. Бунда, давлат органлари ва маҳаллий давлат ҳокимияти органлари мансабдор шахслари томонидан суд ҳужжатлари сўзсиз ва ўз вақтида ижро этилишини таъминлашни кучайтириш чораларини кўриш яъни Судларда ахборот-коммуникация технологияларини жорий қилиш ва ахборот хавфсизлигини таъминлаш суд ҳокимияти органлари фаолиятини рақамлаштириш ишларини янада жадаллаштириш.

Судлар фаолиятига фуқароларга ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш, суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш ва суд қарорларини таҳлил қилиш йўналишида сунъий интеллект технологияларини жорий этиш бўйича чоралар кўриш.

Судларда коррупцияга қарши курашишда эса манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш ва коррупцияга қарши курашишни изчил давом эттириш.

Суд тизимини «коррупциясиз соҳа»га айлантириш чораларини кўриш. Судларда манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш бўйича самарали механизмларни яратиш. «Судлар коррупцияга мутлақо қарши» рукни остида кенг жамоатчиликка ахборот бериш амалиётини йўлга қўйиш назарда тутилади.

Халқаро ҳамкорлик алоқаларини янада ривожлантиришда ҳамкор мамлакатлар билан, шу жумладан халқаро ташкилотлар доирасида суд ҳокимиятининг мустақиллиги, суд фаолияти самарадорлиги, суд ишлари юритишнинг ўзига хос жиҳатлари ва соҳага оид бошқа масалалар юзасидан доимий мулоқотни олиб бориш.

Суд ҳокимиятини моддий-техник жиҳатдан таъминлашда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг ташкилий тузилмасини амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотларига мос равишда такомиллаштириш орқали ислоҳотларга тўлиқ мувофиқлаштириш.

Суд биноларини мамлакатнинг нуфузи ва одил судловни амалга ошириш вазифаларига мос, қулай, хавфсизлик ва замон талабларига жавоб берадиган намуна асосида бунёд этиш чораларини кўриш, фуқароларга ҳар томонлама қулайликлар яратиш, уларнинг сарф-харажатларини қисқартириш, шунингдек, судларнинг моддий-техника базасини янада яхшилаш мақсадида Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри ва вилоятлар марказларида ягона суд биноларини қуриш лозимлиги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 16.01.2023 йилдаги
ПФ-11-сонли Фармонида назарда тутилган.

Фарғона туманлараро маъмурий

судининг судья ёрдамчиси                                                               А.Бурхонов

Қонун устуворлигини таъминлаш ва суд-ҳуқуқ тизимини янада ислоҳ қилиш

Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатларини кучайтириш, уларнинг шахсий, ижтимоий, иқтисодий ва бошқа ҳуқуқларини қонунчиликда янада мустаҳкамлаш, одил судлов тизимининг чинакам мустақиллиги ва очиқлигини таъминлаш, ўз навбатида, тегишли норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилиш, мавжудларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш, шунингдек, айрим қонунчилик ҳужжатларини бекор қилишни тақозо этади.

Бунда ўзгартирилаётган ёки янги кириталаётган норматив қоидаларнинг Конституциявий асосини яратиш эса мазкур норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг барқарорлигини таъминлайди.

Ўтган беш йил давомида Ҳаракатлар стратегиясининг қонун устуворлигини таъминлаш ва суд-ҳуқуқ тизимини янада ислоҳ қилиш устувор йўналиши бўйича белгиланган вазифалар ижросига эришилди десак, муболаға бўлмайди. Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги қонуни (2021-йил 28-июл) қабул қилиниши ҳамда судьяларни сайлаш ва тайинлаш тартиби, судьяларнинг мақоми, уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, судьяларнинг ва улар оила аъзоларининг моддий ҳамда ижтимоий таъминоти ва бошқа шу каби Ҳаракатлар стратегиясида белгиланган муҳим тадбирлар алоҳида қоида сифатида ушбу қонунда ўз ифодасини топди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022-йил 28-январдаги ПФ-60-сон Фармони билан тасдиқланган 2022 — 2026-йилларга мўлжалланган янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида “мамлакатимизда адолат ва қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш” иккинчи устувор йўналиш сифатида мустаҳкамаланган бўлиб, мазкур йўналишда асосий мақсадлардан бири давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан самарали суд назоратини ўрнатиш ҳамда фуқаро ва тадбиркорлик субектларининг одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикасининг референдуми тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонунида Ўзбекистон Республикасининг референдуми Ўзбекистон Республикасининг қонунларини ва бошқа қарорларни қабул қилиш мақсадларида жамият ва давлат ҳаётининг энг муҳим масалалари юзасидан фуқароларнинг умумхалқ овоз бериши” белгиланган.

Юқоридаги нормани амалда қўллаш ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартиш ва қўшимчалар киритишда кенг жамоатчилик фикрини ўрганиш мақсадида “Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Конституциявий қонуни лойиҳаси умумхалқ муҳокамасига қўйилди.

Лойиҳада конституциямиз муқаддимаси, шунингдек, асосий принциплар, инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари, жамият ва шахс, маъмурий-ҳудудий ва давлат тузилиши, давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши, Конституцияга ўзгартириш киритиш тартибига оид муҳим ўзгартиш ва қўшимчалар назарда тутилган.

Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ХХII боби Ўзбекистон Республикасининг суд ҳокимиятига бағишланган бўлиб, “Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Конституциявий қонуни лойиҳасида:

Конституциянинг 109-моддаси 7-бандини қуйидаги мазмундаги
7 ва 8-бандлар билан алмаштириш:

“7) фуқароларнинг ва юридик шахсларнинг муайян ишда суд томонидан уларга нисбатан қўлланилган қонуннинг Конституцияга мувофиқлигини текшириш ҳақидаги шикоятларини кўриб чиқади;

8) Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари билан берилган ваколати доирасида бошқа ишларни кўриб чиқади”;

Конституциянинг 111-моддаси биринчи қисмини қуйидаги таҳрирда баён этиш:

“Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши судьялар ҳамжамиятининг суд корпуси шакллантирилишини, суд ҳокимияти мустақиллигининг Конституциявий принсипига риоя этилишини таъминловчи мустақил органидир”;

Конституциянинг 112-модда биринчи қисмидаги “одил судловни амалга ошириш борасидаги” деган сўзларни чиқариб ташлаш, мазкур моддани “Судьяларни алмаштириб бўлмайди. Уларнинг ваколатлари фақат қонунда белгиланган тартибда ва асосларга кўра тугатилиши ёки тўхтатилиши мумкин” мазмунидаги иккинчи қисм билан тўлдириш, “Судья ваколат муддати тугагунга қадар судьялик вазифасидан қонунда кўрсатилган асослар бўлгандагина озод этилиши мумкин” мазмунидаги қисмини чиқариб ташлаш;

Конституциянинг 116-моддасини қуйидаги таҳрирда баён этиш таклиф этилган:

“116-модда. Ҳар кимга малакали юридик ёрдам олишга бўлган ҳуқуқ кафолатланади. Қонунда назарда тутилган ҳолларда юридик ёрдам бепул кўрсатилади.

Терговнинг ва суд ишини юритишнинг ҳар қандай босқичида малакали юридик ёрдамга бўлган ҳуқуқ кафолатланади. Жисмоний ва юридик шахсларга юридик ёрдам кўрсатиш учун мустақиллик ва ўзини ўзи бошқариш принсипларига асосланган адвокатура фаолият кўрсатади. Адвокатурани ташкил этиш ва унинг фаолияти тартиби қонун билан белгиланади.

Адвокат шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича ўз касбий вазифаларини амалга ошираётганда унинг фаолиятига аралашишга ёʻл қўйилмайди”.

Юқорида қайд этилган маълумотлар шуни кўрсатмоқдаки, мамлакатимизда бошқа соҳаларда бўлгани каби суд-ҳуқуқ соҳасидаги ҳам ислоҳотларнинг янги босқичи бошланмоқда ҳамда бу борада стратегик ҳаракатлар амалга оширилмоқда. Лойиҳада келтирилган таклифлар фуқароларнинг одил судловга бўлган ишончининг ортишига, уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимояси, малакали юридик ёрдам олишга бўлган ҳуқуқлари кафолатларини мустаҳкамлашга, қонунбузилиш ҳолатларини олдини олишга хизмат қилади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан илгари сурилган 2017–2021-йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг Ҳаракатлар стратегиясида қонун устуворлигини таъминлаш ва суд-ҳуқуқ тизимини янада ислоҳ қилиш иккинчи устувор йўналиш сифатида белгилангани бежиз эмас. Зеро, давлат ва жамиятни тубдан модернизатсия қилишда, энг аввало, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш, суд мустақиллигини таъминлаш, одил судловга эришиш, қонунийликни мустаҳкамлаш, коррупсияга қарши самарали курашиш муҳим аҳамият касб этади. Ўтган давр мобайнида Ўзбекистонда барча соҳалар қатори суд-ҳуқуқ йўналишида ҳам кенг кўламли ишлар амалга оширилди.

Маълумки, мустақил ва холис судни талаб қилиш ҳар бир инсоннинг ҳуқуқи ҳисобланади. Бу ҳуқуқ Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон декларатсиясининг 10-моддаси ва Ўзбекистон Республикаси қўшилган бошқа халқаро ҳуқуқ ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Фақат мустақил судгина ҳар бир фуқаронинг ишини судда холис ва ошкора кўриш орқали топталган ҳақ-ҳуқуқларни ҳимоя қилиши мумкинлигига ишонч уйғота олади. Бу жиҳатдан Ҳаракатлар стратегияси асосида амалга оширилган ислоҳотлар суд-ҳуқуқ соҳасини демократлаштириш ва эркинлаштириш, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга замин яратди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020-йил 29-декабр куни Олий Мажлисга йўллаган навбатдаги Мурожаатномасида таъкидланганидек, сўнгги 4 йил давомида суд-ҳуқуқ соҳасини ислоҳ этиш борасида дадил қадамлар қўйилди. Бу йўналишдаги устувор масалалар юзасидан 40 дан ортиқ қонун, фармон ва қарорлар қабул қилинди. Қонун устуворлигини таъминлаш ва суд-ҳуқуқ тизимини янада ислоҳ қилиш борасида стратегик аҳамиятга эга муҳим қадам ташланди.

Жумладан, судлар мустақиллигини таъминлаш мақсадида, Судьялар олий кенгаши ташкил қилинди. Шунингдек, Олий суд ва Олий хўжалик суди бирлаштирилиб, Олий суд фаолияти такомиллаштирилди. Ҳудудлардаги хўжалик судлари иқтисодий судлар сифатида қайта ташкил этилди, 71 та туманлараро, туман (шаҳар) иқтисодий судига ишларни биринчи инстансияда кўриб чиқиш ваколати берилди. Судья лавозимида фаолият юритишнинг илк маротаба беш йиллик, кейин ўн йиллик муддати ва муддатсиз даври белгиланди. Судларнинг ўз молиявий, моддий-техник масалаларини мустақил ҳал қилиш борадаги ваколатлари адлия органларидан олиниб, Олий судга ўтказилди. Суд томонидан жиноят ишини қўшимча терговга қайтариш институти бекор қилинди. Шахснинг жиноят содир этишдаги айбдорлиги фақат суд муҳокамасида ўз исботини топган далилларга асосланиши кераклиги қатъий белгилаб қўйилди. Қийноққа солиш, руҳий, жисмоний босим ўтказиш ва бошқа зўравонлик ҳолатлари қатъиян тақиқланди.

Судда ишларни кўриб чиқишда инсон ҳуқуқлари кафолатларини янада кучайтириш ва тарафларнинг тортишувчанлик тамойилини рўёбга чиқариш мақсадида жиноят ишлари бўйича судларда дастлабки эшитув институти жорий этилди. Судлар фаолиятининг шаффофлиги, очиқлиги йўлида 10 мингдан ортиқ жиноят иши сайёр суд муҳокамаларида кўриб чиқилди. Эҳтиёт чораси сифатида қамоқда сақлаш ва дастлабки терговнинг энг юқори муддатлари камайтирилди.

Судьяликка номзодларни танлов асосида ишга қабул қилиш механизми жорий этилгани алоҳида эътирофга лойиқ. Илк бор судьялик лавозимига номзодларни танлаш бўйича имтиҳон жараёнларини онлайн ёритиб бориш амалиёти йўлга қўйилди. Шунингдек, судьялик лавозимига биринчи марта тайинланадиган номзодларни кўриб чиқиш муқобиллик асосида амалга ошириладиган бўлди. Албатта, малакали ва етук судьялар корпусини ҳамда суд аппарати ходимларини тайёрлашнинг янги тизими жамиятда суд идораларига бўлган ишончни ошириш, адолат барқарорлиги ва қонун устуворлигини таъминлаш, том маънода судни “Адолат қўрғони”га айлантириш ҳамда одил судловнинг юқори даражага кўтарилишига хизмат қилади.

Шунингдек, инвеститсиявий низолар ва рақобатга оид ишлар фақат иқтисодий судлар томонидан кўриб чиқиладиган бўлди. Прокурорларнинг барча иқтисодий суд мажлисларида иштирок этиш ҳуқуқи бекор қилинди. Энди, бундан буён прокурор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ёки прокурорнинг даъво аризаси билан қўзғатилган ишлардагина иштирок этиши мумкин.

Яна бир эътиборга молик жиҳат шундаки, суд ишларини юритишда назорат инстансияси тугатилди. Суд тизимида ортиқча суд босқичларини бекор қилиш орқали “Бир суд – бир инстансия” тамойили, шунингдек, туманлараро судларнинг қарорларини вилоят судлари томонидан, вилоят судларининг биринчи инстансия суди сифатида чиқарган қарорларини эса Ўзбекистон Республикаси Олий судининг судлов ҳайъати томонидан апеллятсия тартибида қайта кўриб чиқиш амалиёти йўлга қўйилди.

Айбига иқрорлик бўйича келишув институти жорий қилинди. У мамлакатда жиноят, жиноят-процессуал қонунчилигининг татбиқ этилиши, инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг ҳимояси юқори поғонага кўтарилишида муҳим омил бўлиб хизмат қилади.

Шунингдек, Бош прокурор ва ўринбосарларининг суднинг қарорлари устидан назорат тартибида протест киритиш ҳуқуқи бекор бўлди. Судья фаолиятининг самарадорлигини электрон рейтинг орқали очиқ ва шаффоф баҳолашни таъминлайдиган аниқ мезонлар (рейтинг дастури) амалиётга татбиқ этилди. Судьялар дахлсизлигини таъминлаш ва коррупсиянинг олдини олиш мақсадида тузилган суд инспексияси, шубҳасиз, судьялар дахлсизлигини таъминлашга хизмат қилади. Давлат айбловчиси айбловдан воз кечган тақдирда, реабилитатсия асосларига кўра, жиноят иши тугатиладиган бўлди.

Бугун мамлакатнинг суд тизимида гендер тенгликни таъминлаш, аёлларнинг суд-ҳуқуқ соҳасидаги мавқеини ошириш, айниқса, аёл судьяларни қўллаб-қувватлаш борасида қатор ишлар амалга оширилмоқда.

Ўзбекистон тарихида илк маротаба давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг қарорлари ҳамда ғайриқонуний хатти-ҳаракатлари устидан судга шикоят қилиш борасида тизим йўлга қўйилди. Конституциявий ҳуқуқни амалда таъминлаш мақсадида яратилган ушбу тизим қисқа муддатда ўз натижасини бера бошлади.

Ўтган 4 йил мобайнида 2770 нафар, 2020-йилда 781 кишига нисбатан оқлов ҳукми чиқарилди, 3434 нафар шахс суд залидан озод қилиниб, 5958 фуқарога нисбатан асоссиз қўйилган моддалар айбловлардан чиқарилди ёки ўзгартирилди. Бу, шубҳасиз, суд-ҳуқуқ соҳасида эришилган улкан ютуқлардан биридир.

Мамлакатимизда судларни янада ихтисослаштириш, маъмурий судларни ташкил этиш, ихтисослашган судьяларни қатъий сақлаб қолган ҳолда ягона суд тизимини жорий этиш бўйича дадил қадамлар ташланди. Ке­йинги тўрт йилда қабул қилинган кўплаб қонун ҳужжатлари «Янги Ўзбекистон — янги суд» даврини бошлаб берди.

Президентимиз томонидан имзоланган янги таҳрирдаги «Судлар тўғрисида»ги қонун юқо­рида қайд этилган ислоҳотларнинг мантиқий давоми, қонуний асоси бўлди.

Сўнгги йилларда амалга оширилган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари суд ҳокимияти мустақиллигини ҳамда судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш билан бир қаторда фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтириш имконини берди.

Фарғона туманлараро маъмурий

судининг судья ёрдамчиси                                                               А.Бурхонов

ҚОНУНЧИЛИКДАГИ ЯНГИЛИКЛАР

Хабрингиз бор, “Ўзбекистон Республикасининг 2023 йил 26 апрель кунги “Давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш бўйича қўшимча чоралар кўрилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-833-сонли Қонуни қабул қилинди. 

Мазкур Қонунга кўра, бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.

Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодекси, Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 29 августда қабул қилинган «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги 258-II-сонли Қонунига, Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 22 январда қабул қилинган ЎРҚ-460-сонли Қонуни билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 24 январда қабул қилинган ЎРҚ-461-сонли Қонуни билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига, Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 25 январда қабул қилинган ЎРҚ-462-сонли Қонуни билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси ва бошқа қонун ҳужжатларига ўзгартиришлар киритилди.

Жумладан, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига киритилган ўзгартиришга кўра, «11-модда. Суднинг фаол иштироки

Маъмурий суд ишларини юритиш суднинг фаол иштироки асосида амалга оширилади.

Суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришлари, аризалари, илтимосномалари, улар томонидан тақдим этилган далиллар ва ишнинг бошқа материаллари билан чекланмасдан маъмурий ишнинг тўғри ҳал қилиниши учун аҳамиятга эга бўлган барча ҳақиқий ҳолатларни ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона текширади. 

Суд ўз ташаббуси ёки ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосномаси бўйича қўшимча далиллар тўплайди, шунингдек маъмурий суд ишларини юритиш вазифаларини ҳал қилишга қаратилган бошқа ҳаракатларни бажаради.

Ишда иштирок этувчи шахслар ишнинг ҳақиқий ҳолатларини текширишда ва далилларни тўплашда судга кўмаклашиши шарт»;лиги беблгилаб қўйилди.

Яна бир ўзгаришлардан бири бу, келишув битими тузилиши белгиланди. 

Унга кўра, тарафлар маъмурий суд ишларини юритишнинг барча босқичларида ва суд ҳужжатини ижро этиш жараёнида низони келишув битимини тузган ҳолда тўлиқ ҳажмда ёки қисман ҳал этиши мумкин. 

Тарафларнинг келишуви ихтиёрийлик, ҳамкорлик ва тенг ҳуқуқлилик принциплари асосида амалга оширилади. Тарафларнинг келишувига фақат жавобгарда маъмурий ихтиёрийлик (дискрецион ваколат) мавжуд бўлганда йўл қўйилади. Тарафларнинг келишуви фақат уларнинг низоли оммавий ҳуқуқий муносабатлар субъекти сифатидаги ҳуқуқ ва мажбуриятларига тааллуқли бўлиши ҳамда тарафларнинг ўзаро ён беришига йўл қўйилган тақдирда амалга оширилиши мумкин.

Келишув битими суд томонидан тасдиқланганидан кейин тузилган деб ҳисобланади. Ушбу Кодекс 27-моддаси биринчи қисмининг 1, 3, 4 ва 5-бандларида назарда тутилган ишлар бўйича, шунингдек учинчи шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига дахлдор бўлган шартларни назарда тутадиган ишлар бўйича келишув битимининг тузилишига йўл қўйилмаслиги белгиланди.

Яна бир ўзгаришлардан бири, маъмурий судларга бериладиган идоравий норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар юзасидан низолашиш тўғрисидаги аризалардан, республика ижро этувчи ҳокимият органларининг, маъмурий-ҳуқуқий фаолиятни амалга оширишга ваколатли бўлган бошқа органларнинг, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ва улар мансабдор шахсларининг қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан низолашиш тўғрисидаги, сайлов комиссияларининг ҳаракатлари (қарорлари) юзасидан низолашиш ҳақидаги, нотариал ҳаракатни содир этишни, фуқаролик ҳолати далолатномаларининг ёзувларини қайд этишни рад этганлик юзасидан низолашиш ёхуд нотариуснинг ёки фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органи мансабдор шахсининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан низолашиш тўғрисидаги, давлат рўйхатидан ўтказишни рад этганлик ёхуд белгиланган муддатда давлат рўйхатидан ўтказишдан бўйин товлаганлик устидан бериладиган, шу жумладан зарарнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги талаблар билан боғлиқ аризалардан (шикоятлардан), маъмурий судларнинг ҳал қилув қарорлари, иш юритишни тугатиш тўғрисидаги, даъвони кўрмасдан қолдириш ҳақидаги, суд жарималарини солиш тўғрисидаги ажримлар устидан бериладиган апелляция ва кассация шикоятларидан, шунингдек маъмурий судлар томонидан ҳужжатларнинг дубликатларини ва кўчирма нусхаларини берганлик учун»;

б1) зарарларнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги аризалар (шикоятлар) бўйичазарарларнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги талаб суммасининг 2 фоизи миқдорида, бироқ БҲМнинг 1 бараваридан кам бўлмаган миқдорда ундирилиши белгиланди.

Фарғона туманлараро маъмурий суди ходимлари М.Сотиболдиев, А.Бурхонов

Маъмурий судларда имкониятлар янада кенгайтирилмоқда

Мамлакатимизда давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолиятиустидан самарали суд назоратини ўрнатиш, шунингдек фуқаролар ватадбиркорлик субъектларининг одил судловга эришиш даражасини ошириш, республика ижро этувчи ҳокимият органларининг ҳамда маҳаллий ижро этувчиҳокимият органларининг, мансабдор шахсларнинг Ўзбекистон РеспубликасиКонституцияси ва қонунларига мувофиқ фаолият юритишини таъминлашборасида изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда.

Шу билан бирга Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясидамансабдор шахсларнинг қарорлари устидан берилган шикоятларни маъмурийсудларда кўриб чиқиш тизимини такомиллаштириш орқали суд назоратинингқўлланилиш соҳасини кенгайтириш, қарори, ҳаракати (ҳаракатсизлиги) қонунгахилоф эмаслигини маъмурий судда исботлаш мажбуриятини уни қабул қилганмансабдор шахснинг зиммасига юклатиш тартибига қатъий риоя этилишинитаъминлаш, шунингдек суд ҳужжатларини ва бошқа органлар ҳужжатлариниижро этишнинг самарали механизмларини жорий этиш назарда тутилган.

Ҳозирги вақтда маъмурий суд ишларини юритишда аризачи ҳокимиятваколатларига эга бўлган маъмурий органга, унинг мансабдор шахсига — жавобгарга нисбатан тенгсиз ҳолатдадир. Оммавий-ҳуқуқий муносабатларданкелиб чиқадиган низолар бўйича чиқарилган суд ҳужжатининг давлат органлариёки мансабдор шахслар томонидан ихтиёрий равишда ижро этилишинитаъминлаш устидан самарали назорат механизми ҳам назарда тутилмаган. Бунинг натижасида фуқароларнинг ёки юридик шахсларнинг манфаатлариникўзлаб чиқарилган суд ҳужжатлари кўп ҳолларда давлат органлари ёкимансабдор шахслар томонидан ижро этилмасдан қолмоқда.

Бундан ташқари даъво аризасини (аризани), шикоятни ёхуд ишни уларникўриб чиқишга ваколатли бўлган судга ўтказган ҳолда, судлар томонидан даъвоаризасини, аризани, шунингдек шикоятни судга тааллуқли бўлмаганлигисабабли қабул қилишни рад этишни ёки иш бўйича иш юритишни тугатишнитақиқлаш белгиланиши зарурати юзага келмоқда.

Юқоридагилардан келиб чиққан холда, ушбу Қонун суд тизимида «ягонадарча» принципини кенг жорий этиш мақсадида аризаларни судгатааллуқлилигидан қатъи назар, қабул қилишга ва ваколатли судга юборишгаҳамда муайян иш доирасида барча ҳуқуқий оқибатларни ҳал қилишнитаъминлаш тизими жорий этилишига, маъмурий суд ишларини юритиш«суднинг фаол иштироки» принципи асосида амалга оширилишига, оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар билан бир қаторда унгасабабий боғланишда бўлган зарарнинг ўрнини қоплаш ҳақидаги талабнингмаъмурий суд томонидан кўрилишига, оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан келибчиқадиган ишлар бўйича тарафларга келишув битимини тузиш ҳуқуқиберилишига, суд ҳужжатлари маъмурий органлар, фуқароларнинг ўзини ўзибошқариш органлари ва бошқа органлар, шунингдек ташкилотлар томониданижро этилмаган тақдирда, уларнинг мансабдор шахсларига нисбатан суд жарималари қўлланилишига доир процессуал қоидаларни белгилайди.

Ушбу Қонун давлат органлари билан муносабатларда фуқаролар ватадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг самарали ҳимоя қилинишинитаъминлашга, давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидансамарали суд назоратини ўрнатишга, маъмурий суд ишларини юритишнихалқаро стандартларга мувофиқ такомиллаштиришга ҳамда аҳолининг судларгабўлган ишончини янада оширишга хизмат қилади.

Фарғона вилоят маъмурий судининг судья катта ёрдамчиси И.Марифжонов  

Skip to content