Фарғона вилоят маъмурий судининг 2024 йилучинчи чораги давомида одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолияти

2024 йил учинчи чораги туманлараро судида жами 764 маъмурий иш, 28 та материал тартибидаги ишлар тамомланган.

Кўриб чиқилган ишларнинг 46 таси ёки 6 фоизи (2023 йилда 34 та, 
5,7 фоиз) сайёр суд мажлисларида кўрилган.

Ҳисобот даврида оммавий ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар бўйича кўриб тамомланган 764 та ишларнинг: 

– 124 таси (16,2 фоизи) бўйича иш юритиш тугатилган;

– 65 таси (8,5 фоизи) кўрмасдан қолдирилган;

– 348 та (45,5 фоиз) иш бўйича аризалар рад этилган;

– 227 та (29,7 фоиз) ариза (шикоят) талаблари қаноатлантирилиб,

фуқаролар ҳамда юридик шахсларнинг ҳуқуқлари тикланган. 

Ишларни кўриб чиқиш жараёнида аниқланган қонунбузилиш ҳолатлари бўйича туманлараро маъмурий суди томонидан 242 та
(2023 йил 9 ойида 183 та), вилоят суди томонидан эса 17 та (2023 йилда 28 та) хусусий ажримларчиқарилган.

Шунингдек, қонунбузилиш ҳолатларига йўл қўйган давлат органлари, ташкилотларга нисбатан 4 та тақдимнома, прокуратурага 
35 та (вилоят суди 17 та, туманлараро суди 18 та) хабарномалар чиқарилган.

​Туманлараро суди томонидан чиқарилган жами 242 та хусусий ажримларнинг 182 тасини ижроси таъминланиб, бу ҳақда жавоб хатлари судга тақдим этилган, 60 таси эса ижро жараёнида.

Вилоят суди томонидан қўлланилган 17 та хусусий ажримларнинг 12 таси ижро этилган, 5 таси  ижро жараёнида хисобланади.

Муддати ўтган ижро этилмаган хусусий ажримлар мавжуд эмас.

Вилоят ва туманлараро маъмурий судлари томонидан ҳуқуқий тарғибот ишлари борасида ҳам бир қатор тадбирлар амалга оширилган.

Жумладан, 2024 йил 9 ойи давомида судьялар ва суд ҳодимлари томонидан жами 627 та (2023 йилда 695 та) ҳуқуқий тарғибот ишлари амалга оширилган. 

Хусусан, оммавий ахборот воситаларида 305 (2023 йилда 336 та) маротаба ҳуқуқий тарғиботлар қилинган бўлиб, шундан телевидениеда   83  та (48 та), радиода 70 та (48 та), газетада 53 та (65 та), журналда 
35 та (41 та) ва веб-сайтларда 81 (134) маротаба чиқишлар амалга оширилган.

Озғаки тарғиботлар сони 305 та (2023 йилда 359 та) бўлиб, шундан маърузалар 208 та (114 та), давра суҳбатлари 84 та (134 та), семинарлар эса 13та (7 та)ни ташкил этган.

2024 йил 9 ойи мобайнида вилоят ва туманлараро маъмурий суди томонидан қонун ҳужжатларини такомиллаштириш бўйича 41 та таклифлар берилган. 

Жумладан, 16 та қонунларга, 25 та Пленум қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш бўйича таклифлар Олий судга юборилган.

Шунингдек,  иш режалар асосида 9 та суд амалиётини умумлаштириш ишлари амалга оширилган.

2024 йилнинг 9 ойида жами 386 та мурожааткелиб тушган бўлиб, 2023 йилнинг шу даврида 339 та мурожаат келиб тушган, таққослаганда 47 тага (13.8 %) кўпайган. 

Ушбу мурожаатларнинг 120 таси Виртуал ва Халқ қабулхоналари орқали келиб тушган мурожаатларни, 184 таси вилоят маъмурий судлари раислари ва судьялари қабулидан келиб тушган мурожаатларни, 82 та мурожаатлар почта алоқаси ва шахсан аризачилар томонидан тақдим этилган мурожаатларни ташкил этади.

Жами мурожаатларнинг 382 та (98.9%) мурожаатлар юзасидан ҳуқуқий тушунтириш берилган, 1 та (0.2) мурожаатлар тегишлилиги бўйича бошқа ташкилот (идоралар)га юборилган, 3 таси ўрганиш жараёнида. 

Суд раислари ва судьяларнинг қабуллари давомида жами 184 та мурожаат келиб тушган.  Ушбу кўрсатгич 2023 йил 9 ойида 163 тани ташкил этган. 

Хусусан, бевосита суд идорасида 125 та, суд раислари ва судьяларнинг сайёр қабуллари давомида 59 тани ташкил этади. 

Судга келиб тушган барча мурожаатларга қонунда белгиланган муддатларда жавоб хатлари тайёрланиб, суд раиси имзоси билан мурожаат муаллифларига юборилган.

2024 йилнинг 9 ойи давомида Фарғона вилоят ҳамда туманлараро маъмурий судлари томонидан жами 628 781 000 сўмлик 715 та ижро ҳужжати чиқарилган.

Шундан 527 981 000 сўмлик 368 таси давлат фойдасига давлат божи ундириш тўғрисидаги ижро ҳужжатларини ташкил этади.

Барча ижро ҳужжатларининг 266 742 500 сўмлик 427 таси (ёки 
42,2 фоизи) Қонуннинг 41-моддаси 1-қисм, 1-бандига асосан амалда ижро этилган. 51 737 000 сўмлик 31 таси (ёки 8,2 фоизи) Қонуннинг бошқа моддаларига асосан тамомланган.

Бугунги кунда 310 301 500 сўмлик 257 та (ёки 49,5 фоиз) ижро ҳужжатлари ижро жараёнида.

Қонуннинг 8, 24-моддаларига асосан қайтарилиб қайта ижрога қаратилмай қолган ижро ҳужжатлари мавжуд эмас.

Ўзбекистон Республикаси конституцияси – сайлов тизимининг  ҳуқуқий асоси

 Ўзбекистон Республикаси демократик ҳуқуқий давлат қуриш ва фуқаролик жамиятини шакллантиришни ўз олдига мақсад қилиб қўйган экан, бу инсон ҳуқуқларини олий қадрият деб тан олиш ва уларни таъминлашдир. Инсон ҳуқуқларини таъминлаш эса,фуқароларнинг сиёсий бирлашмаси бўлмиш халқ ҳокимиятининг ягона манбаи деб Конституциянинг 7-моддасида тан олиниши ва ўз ҳокимиятини амалга ошириш учун унга зарур бўлган қонун ҳужжатлари орқали шароитлар яратишдир. Буни амалга оширишга қаратилган энг муҳим қоидалар сифатида мамлакатдаги сайловга оид қонун ҳужжатларини келтириш мумкин.          Мамлакатимизда амалга оширилаётган тизимли ва дадил ислоҳотлар самарасида миллий сайлов қонунчилиги ва амалиёти демократик талаблар ва умумэътироф этилган халқаро стандартларга уйғунлаштирилиб, самарали сайлов қонунчилиги базаси шакллантирилди. 2019 йилнинг 25 июнида Сайлов кодекси амалиётга киритилгач, сайловларнинг ҳуқуқий асослари янада мустаҳкамланди. Фуқаролар, сиёсий партияларнинг сайлов жараёнларида эркин ва фаол иштирок этиши учун ташкилий-ҳуқуқий, моддий-техник шартшароит, уларнинг сайлаш ҳуқуқларини тўла амалга оширишининг ишончли кафолатлари яратилди.                                      Демократик давлатда сайловлар давлат ҳокимиятини ташкил қилишда асосий ўрин эгаллайди. Ҳар бир давлатда турли ҳил фикрлар ва хоҳишлар, эхтиёж ва талаблар мавжуд; сайловлар эса инсонларнинг шу ижтимоий кайфиятларини ифода этилишини таъминлаб беради. Демократик жамиятда сайловлар инсонлар хоҳишини амалга оширишнинг ягона гаровига айланади.                                                                                                                  Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг XXIII боби сайлов тизимига бағишланган. Конституциянинг 117-моддасига мувофиқ, Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари давлат ҳокимияти органларига сайлаш ва сайланиш ҳуқуқига эгадирлар. Демак, сайлов тизими фуқароларга нафақат ўз овозлари билан сайлаш орқали, балки ўз номзодларини қўйиб, сайланиш орқали ҳам давлат ҳокимияти вакиллик органини ташкил қилишда иштирок этишлари мумкин. Айтиб ўтиш жоизки, бунда сайланиш ҳуқуқи сайлаш ҳуқуқини чеклаб қўймайди.                                                                                                                                                          Сайловларнинг умумийлиги деганда, сайловларда жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар Ўзбекистон Республикасининг 18 ёшга тўлган барча фуқароларининг иштирок этиши тушунилади.   Конституцияда фуқароларнинг овоз бериш ҳуқуқи, ўз хоҳиш иродасини билдириш тенглиги ва эркинлиги қонун билан кафолатланиши мустаҳкамлаб қўйилган. Ўзбекистон Республикасининг Сайлов кодекси Ўзбекистон 2 Республикаси фуқароларининг тенг сайлов ҳуқуқларини кафолатлайди. Ягона истисно шундан иборатки, суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаролар, шунингдек суд ҳукми билан озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайланиши мумкин эмас. Шу жумладан, суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаролар, шунингдек оғир ва ўта оғир жиноятлар содир этганлиги учун суднинг ҳукми билан озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайловда иштирок этмайди. Бошқа ҳар қандай ҳолларда фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини тўғридан-тўғри ёки билвосита чеклашга йўл қўйилмайди.                                             Конституциянинг 117-моддасида айтиб ўтилганки, ҳар бир сайловчи бир овозга эга. Овозларнинг тенглиги қоидаси шуни англатадики, ҳар бир сайловчи бир марта овоз беради. Сайловлар тенглик билан бир қаторда, умумий ва тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи асосида овоз бериш йўли билан ўтказилади. Тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи деганда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси, Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси ва ҳалқ депутатлари маҳаллий кенгашлари депутатларининг сайловчилар томонидан бевосита, тўғридан-тўғри сайланиши тушунилади. Чет мамлакатлар сайлов тизимида шундай ҳолатлар ҳам борки, сайловчилар ўз вакилларини сайлайдилар, бу вакиллар эса президентни ёки депутатларни сайлайдилар. Бу ҳолда сайловлар бевосита эмас, балки билвосита, тўғридан-тўғри эмас, балки поғона орқали амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси фуқаролари эса овозга қўйилган номзодга тўғридан-тўғри овоз бериш орқали ўз сайлов ҳуқуқларини амалга оширадилар. Бундай сайлаш усули мамлакатимизнинг таркибий тузилишига,  унинг бошқариш тизимига ҳам мос келади.               Шу модданинг ўзида айтиб ўтилганидек, сайлов ҳуқуқи фақат яширин овоз бериш орқали амалга оширилади. Бу дегани сайлов жараёнларида ижтимоий сўровларнинг маълумоти тарқатилмайди ва сайловчилардан улар кимга овоз берганликларини сўраш қатъиян ман этилади. Зеро, бундай аралашувлар овоз беришнинг яширинлиги принципи ва сайловчиларнинг ўз хоҳиш-иродаларини билдиришларига зиддир.                                                                                   Сайлов тизимининг конституциявий асослари қаторига сайлов муддатлари ҳақидаги нормалар ҳам киради. Унга биноан, Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесига, вилоятлар, туманлар, шаҳарлар давлат ҳокимияти вакиллик органларига сайлов тегишинча уларнинг конституциявий ваколат муддати тугайдиган йилда – октябрь ойи учинчи ўн кунлигининг биринчи якшанбасида ўтказилади. Сайлов кунини маълум бир санага эмас, балки ҳафта кунига бириктириб қўйилиши бир томондан сайлов кунининг муҳимлигини 3 таъминласа, иккинчи томондан сайлов куни ҳафтанинг иш кунига тўғри келиб қолиши ва фуқароларнинг сайловдаги иштирокини сусайтиришининг олдини олади.  Ўзбекистон Республикаси Конституциясида сайланиш ҳуқуқи бўйича муддатларга оид талаблар Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозими, ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси депутати, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати аъзолигига сайланаётган шахсларга нисбатан ҳам белгиланган. Унга кўра Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига ўттиз беш ёшдан кичик бўлмаган, бевосита сайловгача камида 10 йил Ўзбекистон ҳудудида муқим яшаётган Ўзбекистон Республикаси фуқароси, сайланиши мумкин.                                                                                               Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси депутати ёки Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати аъзолигига сайланаётганларга нисбатан эса сайлов куни йигирма беш ёшга тўлганлик ҳамда камида беш йил Ўзбекистон Республикаси ҳудудида муқим яшашлик талаб этилади. Бу талаблар ҳам ёш, ҳамда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида муқим яшашнинг энг кам муддатларини белгилаб беради ва бу талабларни бажармаганлар сайловларда ўз номзодлари билан иштирок этишларига йўл қўйилмайди. Сайловларни ўтказиш сайлов эълон қилинган дақиқадан то овоз бериш натижаларини аниқлашга қадар бир нечта босқичларда амалга оширилади. Бу босқичлар сайлов жараёнларида ҳуқуқий ўзаро муносабатларнинг мураккаб тизимини ташкил этади, яъни унда сайловчилар, оммавий ахборот воситалари, сиёсий партиялар, жамоат ташкилотлари ва сайловларни ўтказиш билан боғлиқ давлат органлари иштирокининг таъминланишини белгилайди.                           Хулоса қилиб шуни айтиш жоизки, Ўзбекистон Республикасида сайлов ҳуқуқининг Конституция даражасида мустаҳкамлаб қўйилиши бу биринчи навбатда инсонлар хоҳишини амалга оширишнинг кафолатидир, қолаверса, ҳалқнинг эркинлиги – унинг ўз тақдирини ўзи белгилаши имконига эга эканлигининг гаровидир.

Фарғона вилоят маъмурий судининг архив мудири Ш.Насиров

Фарғона вилоят маъмурий судининг бош консультанти

Р. Шукуров, М Ахмедов

Конституция – инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг Кафолати

Ҳар бир халқ, миллат ўз истиқлолига эришганидан сўнг жаҳонда янги мустақил давлат сифатида ташкил топганлиги, мақсади, келажак истиқболларини Конституцияда белгилаб қўяди.                                                                                                                                      Чунки дунёдаги мавжуд конституцияларнинг барчаси уларни ижод этган халқнинг, миллатнинг сиёсий тафаккури, маънавияти ва маданияти билан узвий боғлиқдир.                              Худди шу маънода Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ҳам халқимиз табиатига мос барча маънавий-маданий қадриятларни, халқимиз донишмандлигини, ахлоқий фазилатларини ўзида мужассам этган.                                                                                       Асосий қонунимиз йиллар давомида халқимизнинг дилидан жой олди, инсон ва фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳамда мажбуриятларини ўзида мужассам этган дастурул амал сифатида намоён бўлди.                                                                                                    Йиллар ўтган сайин Конституциямизнинг мукаммаллиги, ҳаётийлиги, унинг келажакнинг ҳам талабларига жавоб бера олиши исботланмоқда. Бу эса истиқлолнинг илк йилларида Асосий қонунни яратиш йўлида амалга оширилган улкан ва машаққатли меҳнат самарасидир. Ўтган давр ичида нимага эришган бўлсак Конституция асосида амалга оширилди, унинг нормаларига амал қилган ҳолда эришдик.                                                                                    Конституциянинг 22-моддасида давлат ўз ҳудудида  ҳам, унинг  ташқарисида  ҳам  ўз фуқароларини ҳуқуқий  ҳимоя қилиши ва уларга ҳомийлик кўрсатиши, 23-моддасида республика ҳудудида чет эл фуқароларининг  ва  фуқаролиги  бўлмаган шахсларнинг  ҳуқуқ ва эркинликлари халқаро ҳуқуқ нормаларига мувофиқ ҳимояланиши кафолатлаб                      қўйилди.                                                                                                                       Конституцимизнинг 13-моддасида: “Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга кўра инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади. Демократик ҳуқуқ ва эркинликлар Конституция ва қонунлар билан ҳимоя қилинади” деб белгилаб қўйилган. Асосий қонуннинг 93-моддасига назар ташлайдиган бўлсак, “Ўзбекистон Республикасининг Президенти фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларига, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунларига риоя этилишининг кафилидир” деб белгилаб қўйилганлигининг шоҳиди бўламиз.                                                                                                       Бу меъёр мамлакат раҳбарининг ҳар бир инсон ҳақ-ҳуқуқлари учун шахсан кафил эканлигини кўрсатиб турибди. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва мустақиллик йилларида қабул қилинган барча қонунларимиз, олиб борилаётган ислоҳотлар, аввало, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашга, ҳимоя қилишга йўналтирилган. Шу улуғ мақсад йўлида давлатимиз умумбашарий инсонпарварлик қоидаларига асосланиб, фуқароларимизнинг эркинликлари, ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини тўлиқ таъминлаб келмоқда.                    Истиқлол йилларида Юртбошимизнинг ташаббуси ва бевосита раҳбарлигида миллий қонунчилигимизда нафақат инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, балки инсонпарварлик тамойиллари ҳам кучайтирилди.                                                                          Мамлакатимиз мустақиллигининг дастлабки кунлариданоқ Инсон ҳуқуқлари умужаҳон декларацияси ратификация қилинди ва ундаги инсонпарвар мезонлар Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг асосий меъёрларига айланди.                                                                               Ҳар бир инсоннинг ўз ҳақ-ҳуқуқларини билиб олиши учун етарли шароитлар ташкил қилинди. Шунинг учун ҳам давр ўтиши билан биз Конституциямизнинг аҳамияти ва моҳиятини, ҳаётимиздаги ўрни ва таъсирини, қадр-қимматини янада чуқурроқ англаб бормоқдамиз ва унга бўлган ҳурмат-эътиборимиз тобора ортмоқда.                                                                             Демократик жамиятнинг энг муҳим белгиларидан бири жамият аъзоларининг қонун олдидаги тенглиги, Конституция ва қонунлар устунлигининг таъминланганидир. Мамлакатимизда Конституциянинг устуворилигини таъминлаш, яъни қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятлар томонидан чиқарилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг конституциявийлигини назорат қилиш Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий судига юклатилган.                                                                                                                              Конституцияга мувофиқ, давлат ҳокимиятининг қонун чиқарувчи ва ижро этувчи органларини тийиб туриш ва мувозанатда ушлаб туриш учун Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди ўзининг ваколатлари доирасида қуйидаги масалаларни кўриб чиқади: Ўзбекистон Республикаси қонунларининг ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари қарорларининг, Ўзбекистон Республикаси Президенти фармонлари, қарорлари ва фармойишларининг, ҳукумат, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари қарорларининг, Ўзбекистон Республикаси давлатлараро шартномавий ва бошқа мажбуриятларининг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқлигини аниқлайди;                     Ўзбекистон Республикасининг Президенти томонидан имзолангунига қадар Ўзбекистон Республикаси конституциявий қонунларининг, Ўзбекистон Республикаси халқаро шартномаларини ратификация қилиш тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунларининг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқлигини аниқлайди;                              Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига, Қорақалпоғистон Республикаси қонунларининг Ўзбекистон Республикасининг қонунларига мувофиқлиги тўғрисида хулоса беради;                                  Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари нормаларига  шарҳ беради;                                               Ўзбекистон Республикаси Олий судининг муайян ишда қўлланилиши лозим бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқлиги тўғрисида судлар ташаббуси билан киритилган мурожаатини кўриб чиқади; конституциявий судлов ишларини юритиш амалиётини умумлаштириш натижалари юзасидан ҳар йили Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарига ва Ўзбекистон Республикаси Президентига мамлакатдаги конституциявий қонунийликнинг ҳолати тўғрисида ахборот тақдим этади.                                                                                                                                               Конституциявий суд муайян ишда қўлланилган қонуннинг Конституцияга мувофиқлигини фуқаролар ва юридик шахсларнинг конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликларини бузилганлиги тўғрисидаги шикоятларни текшириш ҳақидаги ишларни ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари билан берилган ваколати доирасида бошқа ишларни кўриб чиқади.                                                                                     2021 йилнинг 27 апрелида “Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди тўғрисида”ги Конституциявий қонуннинг қабул қилинди. Унинг мақсади Конституциявий суд фаолиятининг самарадорлиги ва нуфузини оширишга, мустақиллигини мустаҳкамлашга, уни шакллантириш тартибини янада демократлаштиришга, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини кенгайтиришга қаратилди.                     Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва “Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди тўғрисида”ги Конституциявий қонунда белгиланган ваколатларни аниқ ва оғишмай амалга ошириш учун Конституциявий суд ўз фаолияти давомида қуйидаги асосий принципларга амал қилади. Булар, Конституциянинг устунлиги, мустақиллик, коллегиаллик, ошкоралик, тарафларнинг тортишуви ва тенг ҳуқуқлилиги принципларидир.                 Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 83-моддасига мувофиқ, Конституциявий суд қонунчилик ташаббуси ҳуқуқига эга бўлиб, бу ҳуқуқ Конституциявий суд томонидан қонун лойиҳасини Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига киритиш орқали амалга оширилади.                                                                                                                    Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига масалалар киритиш ҳуқуқига Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари, Ўзбекистон Республикаси Президенти, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман), Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман) ўринбосари – Бола ҳуқуқлари бўйича вакил, Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази, Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатлари умумий сонининг камида тўртдан   бир   қисмидан   иборат депутатлар гуруҳи, Ўзбекистон  Республикаси Олий Мажлиси Сенати аъзолари    умумий сонининг камида тўртдан бир қисмидан   иборат сенаторлар   гуруҳи, Ўзбекистон      Республикаси Олий суди, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори, Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатасининг раиси, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги   Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний    манфаатларини     ҳимоя   қилиш    бўйича                   вакил эгадирлар.                                                                                                                            Шунингдек, агар қонун фуқаролар ва юридик шахсларнинг конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликларини бузаётган ҳамда судда кўрилиши тугалланган муайян ишда қўлланилган бўлса, фуқаролар ва юридик шахслар қонуннинг Конституцияга мувофиқлигини текшириш тўғрисидаги шикоят билан Конституциявий судга мурожаат этишга ҳақлидир.                       Мухтасар қилиб айтганда Конституция – тараққиёт гарови. Демак, қонунларга қатъий амал қилсак, давлат ва жамият олдидаги бурчимизни адо этган, қолаверса мамлакатимизни гуллаб яшнашига ҳисса қўшган бўламиз.

Фарғона вилоят маъмурий судининг архив мудири Ш.Насиров

Фарғона вилоят маъмурий судининг бош консультанти

Р. Шукуров, М. Ахмедов

Маълумки, судьянинг мустақиллиги — бу унинг фақат қонунга бўйсунган ҳолда, бирор-бир аралашув ёки босимларсиз мустақил ҳолда одил судлов фаолиятини амалга оширишидир.

Шу маънода 2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўз­бекистоннинг тараққиёт стратегиясида еттита устувор йў­налишдан бирида айнан судларни мустақиллигини таъминлашга қаратилган алоҳида мақсад белгилаб олингани эътиборга молик.                  Унга кўра, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлашда судьялар ҳамжамияти органларининг ролини янада ошириш, судья­ларнинг ўзини ўзи бошқариш тамойилини кенг жорий этиш ҳамда уларнинг фаолиятига ҳар қандай таъсир ўтказишнинг олдини олиш бўйича самарали механизмларни жорий этиш назарда тутилган.            Судьянинг мустақил ва фақат қонунга бўйсунган ҳолда фаолият юритиши Конс­титу­ция даражасида кафолатланишининг асосий сабабларидан бири — суд ҳо­ки­мия­ти­га бош­қа ҳеч қайси ор­ган ваколатига тааллуқли бўл­маган одил судловни амалга ошириш ҳуқуқи берилгани билан изоҳланади. Зеро, мамлакатимиз ҳаё­тида, фуқароларнинг ҳу­қуқ ва эркинликларини тўлиқ таъминланишига эришишда одил судловнинг аҳа­мияти беқиёс.    Судьянинг мустақиллиги одил судлов фаолиятини амалга оширишнинг шаффофлигини белгилаб берувчи асосий омил ҳисобланади. Айниқса, бу борада тараққий этган хорижий давлатлар тажрибасини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга.                             Масалан, АҚШ суд тизими одил судловни амалга оширишда судьянинг фаолиятига аралашмаслик ва мустақиллик принципини амалда таъминлашнинг ўзига хос жиҳатлари билан ажралиб туради.                                                                                                                     Бугунги кунда АҚШ демо­к­ра­тик принципларга асосланган суд тизимини ташкил этиш ҳамда одил судлов фаолиятини амалга ошириш борасида дунёнинг энг илғор давлатларидан бири саналади.                                                                                               Америка ҳуқуқ мактаби анъаналарига мувофиқ, мамлакатда амалда бўлган қонун чиқарувчи, ижроия, маъмурий, суд ва бошқа органлар улкан, сертармоқ ва ўта мураккаб тизимга эга. Улар АҚШ Конститу­ция­­си асосида фаолият юритади.                                     АҚШ суд тизими давлатнинг федератив хусусиятини ўзида акс эттириб, федерал судларнинг ягона тизими билан бирга, штатларда мус­тақил суд тизими ҳам фаолият юритади. Фуқаролик ва жи­ноят­ ишларининг асосий қисми штат судлари томонидан, фуқароларнинг федерал ҳукуматга нисбатан ва чет эл давлатлари фуқаролари ўр­тасидаги, шунингдек, миқдори 10 минг доллардан ошадиган даъволар федерал судлар томонидан кўриб чиқилади.                                                                                                                             АҚШ федерал суд тизимида тўртта асосий маъмурий бошқарма мавжуд. Улар суд тизимини маъмурий жиҳатдан бош­қаришга масъул бў­либ, мамлакатда суд ҳокимияти мустақиллигини таъминлашда муҳим ўрин тутади.                                                             Суд мажлиси деб аталган бошқарманинг таркиби фақат судьялардан ташкил топган ва у федерал суд ҳо­кимия­тининг фаолият йўналишини белгилаб беради. Олий суд раиси бир вақтнинг ўзида Суд мажлиси бошқармасининг ҳам раҳбари ҳисобланади. Унинг аъзолари АҚШдаги 13 та минтақавий апелляция суди раислари ва 94 та федерал туман судининг вакилларидан иборат.

Маъмурий бошқарма АҚШ Суд мажлиси бошқармаси томонидан ишлаб чиқилган қа­рорларни амалга оширади. У судларнинг ҳар кунги фаолиятини, яъни судларнинг кадрлар ва ёрдамчи техник ходимлар, маблағ, жиҳоз ва иш юритиш материаллари билан таъминланиши учун масъулдир.                                                                                        Федерал суд маркази судьялар ва суд техник ходимларини тайёрлаш ва малакасини ошириш учун масъул. 13 та минтақавий апелляция суди қошида фаолият юритадиган Минтақавий суд кенгашлари ўз ҳудудий юрисдикцияси доирасида ҳудудлардаги судларни бошқаришга масъул ҳисобланади.                                                                                               АҚШ суд тизимида Олий суд муҳим ўрин тутади. У Конс­ти­туциявий назорат органи вазифасини бажарган ҳолда Конгресс акти, штат қонуни ёки ҳар қандай суд қарорлари Конс­титуция нормаларига зид келган тақдирда уларни бекор қилиш ҳуқуқига эга. АҚШ Олий судининг асосий вазифаларидан яна бири икки ёки ундан ортиқ штат ўр­тасидаги низоларни биринчи инстанция бўйича кўриб чиқишдан иборатдир.                                        Федерал суд тизими таркибига апелляция, округ ва махсус судлар киради. Мамлакатда 11 та апелляция округи ташкил этилган бўлиб, уларнинг ҳар бирида 23 нафар судьяси бўлган апелляция судлари мажлис ўтказади.                                                                  Бундан ташқари 1982 йилда федерация миқёсида юрисдикцияга эга бўлган АҚШ Апелляция суди ташкил этилган бўлиб, у божхона, патент ишла­ри ва даъволар бўйича ши­коят­ларни кўриб чиқади. Апелляция судлари округ судларининг ҳукм ва қарорлари, штатлар маъмурий органларининг қарорларига нисбатан киритилган шикоятларни ҳам кўриб чиқиб, ҳал қилади.                                                                                                                               Округ судлари штатлар ҳу­дудида ташкил этилади ва федерал судлар ваколатига те­гишли асосий ишларни кўради. Бундан ташқари мамлакатнинг йирик шаҳарларида ҳам бир неча округ судлари фаолият юритади. Мамлакатда 95 та округ су­ди мавжуд.                                 АҚШ суд тизимининг ўзига хос хусусиятларидан яна бири шундаки, умумий юрисдикция судлари билан бир вақтда ихтисослашган судлар ҳам фаолият юритади. Улар томонидан фақат маълум тоифадаги ишларгина кўриб чиқилади.                                                   Масалан, ташқи савдо бўйича суд тўққиз нафар судьядан иборат таркибда иш юритади. Улар якка тартибда қарор чиқариши мумкин. Қолаверса, улар суд қароргоҳи жойлашган Нью-Йорк шаҳрида ёхуд зарур ҳолларда АҚШнинг бошқа порт ша­ҳарларидан бирида иш кў­риш ваколатига эга.                                                                                                                   Солиқ суди эса, федерал со­лиқлар миқдорини белгилаш ва уларни тўлаш билан боғлиқ низоларни кўриб чиқади.                                                                                               Таъкидлаш жоизки, АҚШда судьялик лавозимига муносиб номзодларни танлаш ва тайинлаш борасида белгиланган тартиб ва амалиёт судлар мустақиллигини таъминлашда ҳал қи­лувчи аҳамиятга эга. Президент ва Конгресс судьяларни танлаш, лавозимга тайинлаш ҳамда тасдиқлашда муҳим ўрин тутади. Масалан, АҚШ Олий судида бўш ўринлар пайдо бўлса, Президент уларни тўлдириш учун ном­зодларни танлаб, уларни Олий Суд судьяси лавозимига тайинлайди ва тасдиқдан ўтказиш учун Сенатга юборади.                                              Мазкур номзодни Сенат қа­бул қилиши, тасдиқлаши ёки рад этиши мумкин. Бунинг учун Сенат номзодларнинг тавсифномаларини, судьялик қоби­лия­ти, касбий маҳорати, ҳатто суд тўғрисидаги фалсафий қарашларини ҳар томонлама ўрганиб чиқади ва ўз мажли­си­да муҳокама қилади.                                                                                                                    Шу билан бирга Федерал Апелляция ва туман судларининг судьялари ҳам Президент томонидан Сенатга тавсия қилинади. Номзод Сенат томонидан худди шу тарзда тасдиқланади.                                                                                                                            Штат судларида судьялик лавозимига тайинлаш турли қои­далар асосида ўтказилади. Аксарият штатларда олий суд ва апелляция судлари судьялари штат губернатори томонидан (Сенат ёки штатнинг бошқа қонун чиқарувчи органи розилиги билан) 6-15 йил муддатга, кў­пинча такроран тайинланиш ҳу­қуқи билан тайинланади.                            АҚШнинг айрим штатларидаги қуйи турувчи суд инстанциялари судьялари ҳам худди шу тартибда ўз лавозимларини эгаллайди. Лекин штатлардаги кўпчилик судьялар аҳо­­ли томонидан сайлов кампаниялари давомида сайланиши каби тартиб ҳам мавжуд.          Бундай тизим сиртдан демократик кўринса-да, кўпинча бу жараёнда номзодларни қўлловчи бир-бирига рақиб сиё­сий партияларнинг манфаатлари би­ринчи ўринга чиқиб қолади. Касбий ва шахсий сифатлар эса, иккинчи даражага тушиб, эътибордан четдан қолади. Шу сабабли бу тизим АҚШда ҳақ­ли равишда танқидга учрамоқда. Натижада кўпгина штатларда сўнгги ўн йилликлар давомида судьялик лавозимини эгаллаш тизимининг муқобил йўллари ишлаб чиқилмоқда.                                                                    АҚШ Федерал суд тизимида судьялар умрбод ўз лавозимларига тайинланади. Бу ҳолат судьялар ишининг бар­қарорлиги ва сиёсий таъсирдан ҳимояланишнинг муҳим кафолати бўлиб хизмат қилади.                                                                                       Судьяларни вазифасидан четлатишнинг жуда ҳам мукаммал тартиби амал қилади. Бунда федерал суд тизимида фао­лият кўрсатаётган судьяни ўз лавозимидан озод қи­лиш учун унга нисбатан ишончсизлик билдириш механизми, яъни импичмент институти қўлланилади.                                                                                                                                    Хулоса қилиб айтганда, АҚШ­­­да суд ҳокимияти мустақиллиги амалда таъминлангани одил судлов фаолиятини амалга оширишнинг асоси бў­либ хизмат қилмоқда. Демократик тамойилларга асосланган бу тажрибанинг афзал жиҳатларидан мамлакатимиз суд амалиётида фойдаланиш шахс ҳуқуқ ва эркинликларини янада самарали ҳимоя қилишга ёр­дам бериши аниқ.

Фарғона вилоят маъмурий судининг архив мудири Ш.Насиров

Фарғона вилоят маъмурий судининг бош консултанти

Р. Шукуров

Фарғона вилоят маъмурий судининг 2024 йил биринчи чораги давомида одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолияти  

2024 йил биринчи чораги туманлараро судида жами 188 маъмурий иш, 10 та материал тартибидаги ишлар тамомланган.

Кўриб чиқилган ишларнинг 14 таси ёки 7,4 фоизи (2023 йилда 7 та,
3 фоиз) фоизи сайёр суд мажлисларида кўрилган.

Кўриб тамомланган ишлар юзасидан жами 62 та ёки жами кўрилган ишларнинг 32,9 фоизи бўйича  хусусий ажрим чиқарилган.

2024 йил биринчи чораги давомида маъмурий органлар қарорларини ҳақиқий эмас ва мансабдор шахсларининг ҳаракати (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топиш юзасидан 173 та, нотариал идораларнинг ҳатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан 3 та, ФҲДЁ органлари мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги)  юзасидан 10 та, лицензиянинг амал қилишини тўхтатиб туриш ва тугатиш юзасидан 1 та, сайлов комиссиясининг хатти-ҳаракати юзасидан 1 та иш мазмунан кўриб тугатилган.

Тадбиркорлик субъектларининг аризалари асосида жами 52 та ишлар кўрилган, шундан 14 таси (26,9 фоизи) қаноатлантирилиб, уларнинг бузилган ҳуқуқлари суд томонидан тикланган. 

Маҳаллий ҳокимликлар иштирокида жами 46 та иш кўриб тамомланган.

Қарорини ҳақиқий эмас деб топиш юзасидан 33 та иш кўрилган,
10 таси (30,3 фоизи) қаноатлантирилган;

Ҳатти-ҳаракати (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топиш юзасидан 13 та кўрилган, 6 таси қаноатлантирилган.

Хусусан, маҳаллий ҳокимликларнинг қарорлари ҳақиқий эмас деб топилган ишлар ҳудудлар кесимида таҳлил қилинганида:

• Фарғона шаҳар ҳокимининг – 3 та;
• Қўқон шаҳар, Данғара туман ҳокимининг  – 2 тадан;
• Тошлоқ, Риштон ва Ўзбекистон туманлари ҳокимларининг 1 тадан қарорлари суд томонидан ҳақиқий эмас деб топилган.

Маҳаллий ҳокимликларга нисбатан қўлланилган таъсир чоралари 19 тани ташкил этади. Қонунбузилиш ҳолатлари бўйича прокуратура органларига 4 та хабарномалар (Қўқона шаҳар, Бувайда
(2 та), Риштон туманлари ҳокимликларига нисбатан) чиқарилган.

Кадастр органлари хатти-ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топиш юзасидан 35 та кўрилган, 7 таси (20 фоизи) қаноатлантирилган. Қонунбузилиш ҳолатларига йўл қўйган кадастр идораларига нисбатан 10 та хусусий ажрим чиқарилган.

Солиқ идораларига нисбатан жами 21 та иш кўриб тамомланган бўлиб, қарорини ҳақиқий эмас деб топиш юзасидан 17 та иш кўрилиб,
8 таси қаноатлантирилган.

Ҳатти-ҳаракати (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топиш юзасидна 4 та кўрилган бўлиб, 1 таси қаноатлантирилган.

Қонунбузилиш ҳолатларига йўл қўйган солиқ идораларига нисбатан 12 та хусусий ажрим чиқарилган.

Мажбурий ижро бюроси органларига нисбатан жами 34 та иш кўриб тамомланган бўлиб, қарорини ҳақиқий эмас деб топиш бўйича 26 та кўрилган, шундан 4 таси қаноатлантирилган.

Ҳатти-ҳаракати (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топиш эса
8 та кўрилган.

Қонунбузилиш ҳолатларига йўл қўйган МИБ идораларига нисбатан     7 та хусусий ажрим чиқарилган.

Юқоридаги таҳлиллардан маълум бўладики, Фарғона туманлараро маъмурий судида энг кўп тоифадаги иш бу –          Ҳоким қарорини ҳақиқий эмас деб топиш ҳамда маҳаллий ҳокимлик мансабдор шахсларининг харакати (ҳаракатсизлиги)ни қонунга хилоф деб топиш ҳақида  кўрилган ишларни ташкил этади.

2024 йилнинг 1-чораги давомида Фарғона вилоят маъмурий суди апелляция инстанциясида жами 58 та иш кўриб тамомланган. Шундан
46 таси ўзгаришсиз қолдирилган, 1 таси ўзгартирилган, 6 таси бекор қилинган, 3 таси бўйича иш юритиш тугатилган, 2 та шикоят кўрмасдан қолдирилган. Бекор қилинган 6 та ишлардан 3 таси бўйича янги қарор қабул қилинган, 1 таси янгидан кўриш учун юборилган, 2 таси бўйича иш юритиш тугатилган (шундан 1 таси аризачи ариза талабларидан воз кечганлиги учун).

2024 йилнинг 1-чораги давомида Фарғона вилоят маъмурий суди кассация инстанциясида жами 2 та иш кўриб тамомланган. Ишларнинг
1 таси ўзгаришсиз қолдирилган бўлса, 1 таси бўйича ҳал қилув қарори бекор қилиниб ариза бўйича иш юритиш тугатилган.

2024 йилнинг 1-чораги давомида Фарғона вилоят маъмурий суди тафтиш инстанциясида жами 37 та  иш кўриб тамомланган. Шундан
29 таси ўзгаришсиз қолдирилган, 1 таси ўзгартирилган, 5 таси бекор қилинган, 1 таси бўйича иш юритиш тугатилган, 1 та шикоят кўрмасдан қолдирилган. Бекор қилинган 5 та ишлардан 3 таси бўйича янги қарор қабул қилинган, 1 таси янгитдан кўриш учун апелляция инстанциясига юборилган, 1 таси бўйича аввалги суд ҳужжати кучида қолдирилган.

Жисмоний ва юридик шахслардан  Жами 119 та мурожаатлар келиб тушган. Шундан 7 та мурожаат почта алоқаси ва шахсан аризачилар томонидан, 66 та суд раислари ва судьялар қабулидан,  46 таси виртуал қабулхона орқали электрон тарзда келиб тушган.

Ҳуқуқий тарғибот ишлари юқори даражада ташкилланган, хусусан жами ҳуқуқий тарғибот 183 тани ташкил этиб, оммавий ахборот воситаларида 95 та, Жумладан телевидениеда 23 марта, радиода
16 марта, газета ва журналларда 35 маротаба, интернет саҳифаларида
21 та, оғзаки тарғибот  88 тани ташкил қилиб, маърузалар 60 та, суҳбатлар 27 та, семинарлар 1 та ўтказилган. Фарғона вилоят маъмурий судининг иш режасига мувофиқ жами
8 та умумлаштиришлар ўтказилган. 2024 йил 1 чораги мобайнида вилоят ва туманлараро маъмурий суди томонидан қонун ҳужжатларини такомиллаштириш бўйича 16 та таклифлар берилган.