8 декабрь – Ўзбекистон Республикаси Конституцияси куни

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мустақиллий йилларида ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида босқичма-босқич ва тизимли равишда амалга оширилаётган кенг қамровли ислоҳотларнинг мустаҳкам юридик манбаи ҳамда асосий ҳуқуқий кафолатидир.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинган кун, яъни          1992 йил 8 декабрь мамлакатимиз тарихидаги ва халқимиз учун буюк саналардан бири ҳисобланади.

Чунки, Конституциямиз мустақил ҳуқуқий демократик давлат ва кучли фуқаролик жамиятини барпо этиш, эркин бозор муносабатларига асосланган иқтисодиётни барпо этиш, Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги нуфузини юксалтириш, миллий қонунчилик тизимини шакллантириш, шунингдек мамлакатимиз ҳаётининг барча соҳаларида ижобий ислоҳотларни ишончли ва муваффақиятли амалга оширишда мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда.

Айни чоғда, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг тарихий, сиёсий, ҳуқуқий, маънавий ва халқаро аҳамиятини ҳамда конституциявий нормаларни ҳаётга тадбиқ этиш демократик ҳуқуқий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва адолатли фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг муҳим омилларидан бири ҳисобланади.

Жумладан, Конституциямиз жаҳон ҳамжамияти томонидан тан олинган ва умумэътироф этилган ҳалқаро ҳуқуқ нормаларига жавоб берадиган тарзда тайёрланган. Тараққий этган давлатлар, хусусан АҚШ, Франция, Германия, Италия, Япония ва бошқа илғор тараққий этган давлатларнинг тажрибасидан ҳамда миллий менталитетимиз, фуқароларимизнинг таклифлари инобатга олинган ҳолда кенг муҳокамалар натижасида ўн иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ўн биринчи сессиясида 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси – муқаддима, 6 бўлим, 26 боб ва 128 моддадан иборатдир.

Биринчи бўлим Асосий принципларга, иккинчи бўлим инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчларига, учинчи бўлим жамият ва шахс, тўртинчи бўлим маъмурий ҳудудий ва давлат тузилишига, бешинчи бўлим давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши ҳамда олтинчи бўлим Конституцияга ўзгартириш киритиш тартибига бағишланган. 

Ижтимоий сиёсий ҳаёт, халқаро тажрибани инобатга олган ҳолда Конституциямизга бир неча қўшимча ва ўзгартиришлар киритилган.

Жумладан, 2002 йил 27 январда ўтказилган умумхалқ референдуми натижаларига кўра ҳамда унинг асосида қабул қилинган Қонунга мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Конституцияси XVIII, XIX, XX, XXIII бобларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган.

Ўзбекистон Республикасининг 2007 йил 11 апрелда қабул қилинган Қонуни билан Конституциянинг 89-моддаси, 93-моддасининг 15-бандига,  102-моддасининг иккинчи қисмига тузатишлар киритилган.

 Ўзбекистон Республикасининг 2008 йил 25 декабрда қабул қилинган Қонуни билан Конституциянинг 77-моддасининг 1-қисмига ўзгартириш,             2011 йил 18 апрелда қабул қилинган Қонун билан 78, 80, 93 ,96 ва 98-моддаларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилган.

Ўзбекистон Республикасининг 2021 йилдаги 8 февралдаги Қонунига асосан Конституциянинг 117-моддасига киритилган ўзгаришга асосан, Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесига, вилоятлар, туманлар, шаҳарлар давлат ҳокимияти вакиллик органларига сайлов тегишинча уларнинг конституциявий ваколат муддати тугайдиган йилда — октябрь ойи учинчи ўн кунлигининг биринчи якшанбасида ўтказилади.

Шунингдек, мазкур қонун билан Ўзбекистон Республикаси                                 107-модданинг биринчи қисми қуйидаги таҳрирда баён этилди.

– Ўзбекистон Республикасида суд тизими Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди, Ўзбекистон Республикаси Олий суди, ҳарбий судлар, Қорақалпоғистон Республикаси суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар судлари, Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий суди, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маъмурий судлари, фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман, шаҳар судлари, жиноят ишлари бўйича туман, шаҳар судлари, туманлараро, туман, шаҳар иқтисодий судлари ва туманлараро маъмурий судлардан иборатдир.

Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқ қонунчилик ва ижро ҳокимияти органларининг самарали ҳамкорлиги, кенг қамровли демократик ҳамда ижтимоий-иқтисодий,                      суд-ҳуқуқ ислоҳотлари босқичма-босқич амалга оширилмоқда, Конституциямизга киритилган ҳар бир ўзгартириш ва қўшимчалар нафақат миллий амалиёт, балки ҳалқаро ва хорижий тажрибага ҳам таяниб амалга оширилмоқда.

О. Тошпўлатов, Р. Шукуров, М.Ахмедов.

Ер муносабатларига оид низоларни ҳал этишда маъмурий судларнинг ўрни

Ер участкаларини ажратишнинг барча учун тенг, шаффоф ва бозор тамойилларига асосланган тартибини жорий этиш, ерга оид мулкий ва ҳуқуқий муносабатларда барқарорликни таъминлаш, ерларни муҳофаза қилиш, ер эгаларининг мулкий ҳуқуқларини кафолатлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан бир қатор Фармон ва қарорлар, ҳукумат томонидан бир қатор қарорлар қабул қилинмоқда.

Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида”ги 2018 йил 8 январь куни Қонуни, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 8 июнь кунги “Ер муносабатларида тенглик ва шаффофликни таъминлаш, ерга бўлган ҳуқуқларни ишончли ҳимоя қилиш ва уларни бозор активига айлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги                                  ПФ-6243-сонли Фармони ҳам муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди раҳбарияти ташаббуси билан ерга оид низоларни кўриб чиқишда қонунлар ва қонуности ҳужжатларини тўғри қўллаган ҳолда кўриш, уларнинг қонуний ҳал этилишини таъминлаш, бу борада ягона амалиётни шакллантириш мақсадида 2021 йилнинг ноябрь-декабрь ойларида маъмурий судлар билан Ер қонунчилиги бўйича семинар машғулотлари ўтказиш режалаштирилган.

Ушбу семинар машғулотларини ўтказиш бўйича Олий суд раиси биринчи ўринбосари Р.Махмудова томонидан тасдиқланган режа асосида Олий суд, Қорақолпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маъмурий судлари судьялари иштирокида 2021 йил 30 октябрь куни “Ерга бўлган мулкчилик. Юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган ҳуқуқларининг кафолатлари. Маъмурий судлар томонидан ер билан боғлиқ низоларни кўришда йўл қўйилаётган хато ва камчиликлар таҳлили” мавзусида, 2021 йил 6 ноябрь куни “Фермер хўжалигини юритиш учун ер участкалари бериш. Фермер хўжалигини юритиш учун ер участкаларини беришда танлов ғолибини аниқлаш тартиби” мавзусида замонавий ахборот технологияларидан фойдаланилган ҳолда видеоконференцалоқа режимида ва қизғин савол-жавоблар тариқасида семинар машғулотлари ўтказилди.

Шунингдек, мазкур режага асосан 2021 йил 13 ноябрь куни “Қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган ер майдонларини хусусийлаштириш ҳамда тадбиркорлик ва шаҳарсозлик фаолиятини амалга ошириш учун бўш турган ер участкаларини бериш тартиб-таомиллари” мавзусида, 20 ноябрь куни “Якка тартибда уй-жой қуриш учун ер майдонларини ажратиш тартиби”, 27 ноябрь куни “Енгил турдаги қурилмаларни жойлаштириш учун муддатли (вақтинчалик) фойдаланиш ҳуқуқи асосида ер участкаларини ажратиш тартиби”, 4 декабрь куни “Давлат мулки объектларини ва ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни тадбиркорлик субъектларига сотиш тартиби” ва бошқа мавзуларда семинарлар ўтказиш белгиланган.

Ушбу семинар машғулотларининг мунтазам равишда ўтказиб борилиши келгусида суд амалиётини бирхиллаштириш, қонунчиликни қўллашда турли хил муаммолар ва тушунмовчиликларни олдини олишга, жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ишончли ҳимоя қилинишига, бузилган ҳуқуқларининг тикланишига, низоларнинг олди олинишига хизмат қилади.

Бундан ташқари, ушбу турдаги низоларни олдини олиш, уларни қонуний ҳал этиш, келгусида амалиётни қонунга мувофиқлаштириш ва фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мақсадида, Фарғона вилоят маъмурий суди ташаббуси билан вилоят маъмурий суди, вилоят Адлия бошқармаси, вилоят суди билан келишилган ҳолда Фарғона вилоят ҳокимлиги томонидан тасдиқланган режа асосида дастлаб, 2021 йил 12 март куни Риштон туман ҳокимлиги биносида Фарғона вилоят, туман (шаҳар) ҳокимликлари, Кадастр агентлиги Фарғона вилоят, туман (шаҳар) бўлимлари ва вилоят, туман (шаҳар) Қурилиш бўлимлари ҳамда ОАВ вакиллари иштирокидасеминар-тренинг ўтказилди.

Ушбу ишларнинг узвий давомида сифатида, 2021 йил 17 сентябрь куни Фарғона вилоят маъмурий суди биносида мажлислар залида Кадастр агентлиги Давлат кадастрлар палатаси Фарғона вилоят бошқармаси, туман (шаҳар) бўлимлари ва туман филиаллари вакилларииштирокида семинар тренинг машғулотлари ўтказилди. Ушбу семинарлар давомида иштирокчилар томонидан ўзаро савол-жавоб ўтказиш орқали юзага келаётган муаммоларни ҳал этишга эришилмоқда.

Дониёрхўжа Махаматов, Фарғона вилоят маъмурий суди раиси.

Соли Курбанов, Фарғона туманлараро маъмурий суди раиси.

Аҳолининг суд ҳокимиятига ишончини янада ошириш йўлида хизмат қилувчи рисола босмадан чиқди

Мамлакатимизда сўнгги беш йилликда амалга оширилган демократик ислоҳотлар натижасида суднинг давлат ҳокимиятининг алоҳида тармоғи сифатидаги мустақиллиги мустаҳамланди, судьялар ва суд ходимларининг ижтимоий таъминоти яхшиланди. Аҳолининг суд ҳокимиятига ишончини янада ошириш ва судни чин маънода адолат қўрғонига айлантириш борасидаги навбатдаги энг муҳим вазифа соҳани  билимли, малакали, маънавияти юқори ва масъулиятли кадрлар билан таъминлаш бўлиб қолмоқда.

Амалдаги қонунчилигимизда судьяликка номзодларга қўйиладиган талаблар кўрсатиб ўтилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги қонуни 67-моддасига мувофиқ, “Ўттиз беш ёшга тўлган, олий юридик маълумотга эга бўлган Ўзбекистон Республикаси фуқароси судьялик лавозимига номзод бўлиши мумкин.

Қуйидагилар судьялик лавозимига номзод бўлиши мумкин эмас:

жиноят содир этганликда айбланаётган шахс;

илгари судланган ёки ўзига нисбатан жиноят иши реабилитация қилмайдиган асослар бўйича тугатилган шахс;

чет давлат фуқаролигига эга бўлган ёки чет давлат ҳудудида доимий яшаш ҳуқуқини тасдиқловчи яшаш гувоҳномасига ёхуд бошқа ҳужжатга эга бўлган шахс;

суд томонидан муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган деб эътироф этилган шахс;

психиатрия ёки наркология муассасаларида ҳисобда турган шахс;

судьянинг ваколатларини амалга оширишга тўсқинлик қиладиган бошқа касалликка чалинган шахс”.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Судялар олий кенгашининг 2018 йил 29 январдаги 490-сонли қарори билан “Судьялар одоб-аҳлоқ кодекси” тасдиқланган бўлиб, ушбу кодекснинг 1-моддасида “Кодекс ҳар бир судья учун одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ касбий фаолиятида ва хизматдан ташқари вақтда мажбурий бўлган, юксак одоб-аҳлоқ талабларига, Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари қоидаларига, одил судлов ва судьялар одоб-аҳлоқи соҳасидаги халқаро стандартларга асосланган ҳулқ-атвор қоидаларини белгилайди”, деб кўрсатилган.

Юқорида кўрсатиб ўтилган норматив ҳужжатларда судьяликка номзод ва судьяларнинг хизмат ва хизматдан ташқари вақтда ўзларини тутишлари ва аҳлоқ-одобларига оид қатор талаблар белгиланган. Бироқ, қатор илмий мақолалар ва жамоатчилик муҳокамасида судьянинг юксак маънавиятли инсон бўлиши кераклиги кўп таъкидлансада, шу вақтга қадар судьянинг маънавий фазилатлари ҳақида аниқ тушунча берувчи ва бундай фазилатларни шакллантиришга хизмат қилувчи қўлланма ёки илмий мақолалар сони кўп эмас эди.

Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашининг ташаббуси билан нашрга тайёрланган “Судья маънавияти, одоби ва масъулияти” китоби айни суд тизимида амалга оширилаётган ислоҳотларнинг амалий ифодаси сифатида, суд тизимидаги судьялар ва суд ходимларининг, судьяликка номзодларнинг ва келгусида бундай шарафли касбни эгаллашга аҳд қилган ёшларнинг маънавий фазилатларини ривожлантиришга хизмат қиладиган қўлланма ҳисобланади.

Мазкур китоб ҳақида фикр билдирган Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси аъзоси Хуршид Дўстмухаммад китоб тўғрисида “Ниҳоятда самимий руҳда ёзилган мақолалар мутолааси судьяларимиз тафаккури, дунёқараши ва албатта, касбий малакаси ва инсоний аҳлоқининг тобланишида яқин ёрдамчига, маслаҳатчига ва амалий кўмакчига айланиши муқаррар. Зеро, том маънодаги адолат инсонни севишгина эмас, балки уни тушуниш, тушунган ҳолда ўзга инсон устидан холис ҳуқуқий ҳукм чиқаришдан иборатдир”, дея фикр билдирганлар.

Китобда кўплаб уламо ва сиёсий арбобларнинг адолат ва адолатли қозилар (судьялар) тўғрисидаги фикрлари ҳамда фалсафий қарашлари келтириб ўтилган.

Хусусан, Али ибн Абу Толибнинг “Ўзингизга душманлик қилган кишини авф этингиз, лекин Ватанингизга, миллатингизга, динингизга душманлик қилган кишини кечирмангиз” ва Цицероннинг “Ҳалол одам ҳакамлик курисисига ўтирар экан, шахсий майлларини унутади…”, деган сўзлари диққатга сазовордир.

Айтиш мумкинки, “Судья маънавияти, одоби ва масъулияти” китоби судьялар, суд ходимлари ва келгусида ушбу касбни эгаллаш ниятида бўлган ёшларнинг маънавий-аҳлоқий кодексига, дастуриламалига айланиши керак. Зеро, юксак маънавиятга эга бўлмаган инсондан чин маънодаги адолатни кутиб бўлмайди.

Б.Юлдашев, С.Шокиров,

Фарғона туманлараро маъмурий судининг судьялари

Судья маънавияти, одоби ва масъулияти

Мамлакатимизда сўнгги беш йилликда амалга оширилган демократик ислохотлар натижасида суднинг давлат ҳокимиятининг алоҳида тармоғи сифатида мустақиллиги мустахкамланди, судьялар ва суд ходимларининг ижтимоий таъминотини оширилди. Ахолининг суд ҳокимиятига ишончини янада ошириш ва судни чин маънода адолат қўрғонига айлантириш борасидаги навбатдаги энг муҳим вазифа соҳани  билмли, малакали, маънавияти юқори ва масъулиятли кадрлар билан таъминлаш бўлиб қолмоқда.

Амалдаги қонунчилигимизда судьяликка номзодларга қўйиладиган талаблар кўрсатиб ўтилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси “Судлар тўғрисида”ги қонунининг 67-моддасига мувофиқ “Ўттиз беш ёшга тўлган, олий юридик маълумотга эга бўлган Ўзбекистон Республикаси фуқароси судьялик лавозимига номзод бўлиши мумкин.

Қуйидагилар судьялик лавозимига номзод бўлиши мумкин эмас:

жиноят содир этганликда айбланаётган шахс;

илгари судланган ёки ўзига нисбатан жиноят иши реабилитация қилмайдиган асослар бўйича тугатилган шахс;

чет давлат фуқаролигига эга бўлган ёки чет давлат ҳудудида доимий яшаш ҳуқуқини тасдиқловчи яшаш гувоҳномасига ёхуд бошқа ҳужжатга эга бўлган шахс;

суд томонидан муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган деб эътироф этилган шахс;

психиатрия ёки наркология муассасаларида ҳисобда турган шахс;

судьянинг ваколатларини амалга оширишга тўсқинлик қиладиган бошқа касалликка чалинган шахс”.

Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Судялар олий кенгашининг 2018 йил 29 январдаги 490-сонли қарори билан “Судьялар одоб-ахлоқ кодекси” тасдиқланган бўлиб, ушбу кодекснинг 1-моддасида “Кодекс ҳар бир судья учун одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ касбий фаолиятида ва хизматдан ташқари вақтда мажбурий бўлган, юксак одоб-ахлоқ талабларига, Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари қоидаларига, одил судлов ва судьялар одоб ахлоқи сохасидаги халқаро стандартларга асосланган хулқ-атвор қоидаларини белгилайди.” деб кўрсатилган.

Юқорида кўрсатиб ўтилган норматив хужжатларда судьяликка номзод ва судьяларнинг хизмат ва хизматдан ташқари вақтда ўзларини тутишлари ва ахлоқ-одобларига оид қатор талаблар белгиланган. Бироқ, қатор илмий мақолалар ва жамоатчилик мухокамасида судьянинг маънвияти юксак инсон бўлиши кераклиги кўп таъкидлансада, шу вақтга қадар судьянинг маънавий фазилатлари хақида аниқ тушунча берувчи ва бундай фазилатларни шакллантиришга хизмат қилувчи қўлланма ёки илмий мақолалар сони кўп эмасди.

Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашининг ташаббуси билан нашрга тайёрланган “Судья маънавияти, одоби ва масъулияти” китоби айни суд тизимида амалга оширилаётган ислохотларнинг амалий ифодаси сифатида, суд тизимидаги судьялар ва суд ходимларининг, судьяликка номзодларнинг ва келгусида бундай шарафли касбни эгаллашга ахд қилган ёшларнинг маънавий фазилатларини ривожлантиришга хизмат қиладиган қўлланма ҳисобланади.

Мазкур китоб хақида фикр билдирган Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси аъзоси Хуршид Дўстмухаммад китоб тўғрисида “Нихоятда самимий руҳда ёзилган мақолалар мутолааси судьяларимиз тафаккури, дунёқараши ва албатта, касбий малакаси ва инсоний ахлоқининг тобланишида яқин ёрдамчига, маслаҳатчига ва амалий кўмакчига айланиши муқаррар. Зеро, том маънодаги адолат инсонни севишгина эмас, балки уни тушуниш, тушунган ҳолда ўзга инсон устидан холис ҳуқуқий хукм чиқаришдан иборатдир” дея фикр билдирганлар.

Китобда кўплаб уламо ва сиёсий арбобларнинг адолат ва адолатли қозилар (судьялар) тўғрисидаги фикрлари хамда фалсафий қарашлари келтириб ўтилган.

Хусусан, Али ибн Абу Толибнинг “Ўзингизга душманлик қилган кишини авф этингиз, лекин Ватанингизга, миллатингизга, динингизга душманлик қилган кишини кечирмангиз” ва Цицероннинг “Халол одам хакамлик курисисига ўтирар экан, шахсий майлларини унутади…” деган сўзлари диққатга сазовордир.

Айтиш мумкинки, “Судья маънавияти, одоби ва масъулияти” китоби судьялар, суд ходимлари ва келгусида ушбу касбни эгаллаш ниятида бўлган ёшларнинг маънавий-ахлоқий кодексига, дастурул-амалига айланиши керак. Зеро, юксак маънавиятга эга бўлмаган инсондан чин маънодаги адолатни талаб қилиш мумкин эмас.     

Фарғона вилоят маъмурий судининг судьяси Н.Хаджиматов ва Фарғона туманлараро маъмурий судининг судьяси Б.Юлдашев 

Skip to content